ŞİKARİ DESTANI (Azerbaycan Türkçesinde)
“Güney Azərbaycan folkloru” seriyasının növbəti – VII cildinə Təbriz aşıq məktəbinə aid “Şikari” dastanı daxil edilmişdir. Qəhrəmanlıq mövzusunda olan bu dastan islamiyyətin yayılması motivi əsasında yaranmışdır. Dastan keçən əsrin 60-70- ci illərindən etibarən Təbriz aşıqları tərəfindən sürəkli repertuarlara salınmış, ancaq dastanın həcmi böyük olduğundan yalnız müəyyən qolları məclislərdə aşıqlar tərəfindən söylənilmişdir. Dastanın tam variantda ifa edilməməsi nəticədə müxtəlif mətnlər arasında əlaqəsizliyə gətirib çıxarmış, daha sonrakı mərhələdə tam mətninin toplanılmasında müəyyən çətinliklər yaratmışdır.
Azərbaycan türkcəsinin Təbriz şivəsində söylənən “Şikari”
dastanı Aşıq Yədullah tərəfindən öz ustadının dilindən alınaraq
bugünkü variantında qorunub saxlanmışdır. Aşıq Yədullah 1938-
ci ildə Təbriz yaxınlığında yerləşən İlxıçıda anadan olmuş, kiçik
yaşlarından başlayaraq, aşıqlıq sənətinin sirlərini Aşıq Hüseyn
Namvər, Aşıq Məhəmməd Bağır və Aşıq Şəhnazi kimi ustad, dastançı aşıqlardan öyrənmişdir. O, xalq arasında “Əsli və Kərəm”,
“Koroğlu”, “Abbas və Gülgəz”, “Tahir Mirzə”, “Qurbani”, “Şah
İsmayıl”, “ Əli Rafi” və s. dastanların mahir ifaçısı kimi tanınmışdır. Aşıq Yədullah repertuarında xüsusi yer tutan “Şikari” dastanını Aşıq Hacı Əli, o isə öz növbəsində ustadı Aşıq Gümüşkəmərli
Ələsgərdən dinləyərək öyrənmişdir. “Şikari” dastanı əsasən 1970-
ci illərdən başlayaraq, Təbriz aşıq dastanları içərisində diqqət
mərkəzində saxlanılmışdır. 1969-cu ildən aşıqlar arasında yayılmağa başlayan dastan 1971-ci ilə qədər pərakəndə şəkildə əldə
olunmuşdur. Dastanın geniş mətninin toplanılması işi Nəbi Kobotarian tərəfindən həyata keçirilmişdir. Nəbi Kobotarian “Şikari”
dastanının səsli mətnlərini müxtəlif aşıq repertuarlarından toplamaqla yanaşı, yarımçıq mətnləri həm də Aşıq Yədullahın arxivindən götürərək bərpa etmişdir. “Şikari” dastanı mətnlərinin toplanılması işi üzərində fəaliyyətini davam etdirən Nəbi Kobotarian
ilk dəfə olaraq “Təbriz aşıqlıq gələnəyi və aşıq ədəbiyyatı” adı
altında dastanın geniş şəkildə elmi tədqiqini aparmışdır.
İran Azerbaycanı bölgesi, Türk kültürünün yoğun yaşandığı bölgelerden biri olmasına rağmen yeterince araştırılmamıştır. Bölgedeki büyük Türk nüfusunun varlığı
engin bir sözlü geleneği ortaya koymuştur. Âşıklık geleneğinin en canlı ve en yaygın
şeklini bu sahada görmemiz mümkündür. Âşıkların kahvehanelerde dinleyicilerine destan anlatmalarını, düğünlerde, şenliklerde âşıkların icralarını, teknolojik gelişmelere
rağmen bugün bile geleneğin güçlü bir şekilde devam ettiğinin bir göstergesi olarak
değerlendirebiliriz.
Üzerinde çalıştığımız Şikâri Destanı’nın Tebriz âşıklık geleneğinde önemli bir yeri vardır. Motif zenginliği ve konu bakımından incelemeye değer olan bu destan, aynı zamanda âşıklık geleneğinin en uzun manzum ve mensur destanı olarak da bilinmektedir. Dede Korkut geleneğinin devamı niteliğinde olan ve Anadolu sahasında görülen Battal Gazi ve Danişmentname’ye benzeyen destanın ana teması Müslümanlığı ve İslamiyeti yaymak olmuştur.
“ Şikâri Destanı” bu bölgenin zengin Türk kültürünün bir damlası niteliğindedir. Bu
eser Tebriz destancı âşıklarından olan Âşık Yedullah ve Tebriz bilim adamlarından
üstat Hüseyin FEYZULLAHİ Bey’in bilgilerinden yararlanarak ortaya çıkmıştır. Buradan teşekkürümü bildirmeyi borç bilirim. Eserin Türkiye Türkçesine aktarılmasında
yardımcı olan öğretmen arkadaşım Burak TOLU’ya teşekkürlerimi bildiririm.
