Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Mehmetcan Kemaloğlu
Danışman: Neslihan Öner
Özet:
Besin üretimi ve tüketimi; iklim krizi, sera gazı emisyonu artışı, tatlı su kaynaklarının kullanımı,
ormansızlaşma ve biyoçeşitliliğin azalması nedeni ile çevreyi etkilemektedir. Bu etki
tüketicilerin beslenme alışkanlıklarına göre değişmektedir. Bu çalışmada, günümüzde sık
kullanılan bazı popüler diyetler ile Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER-2015) önerileri
kapsamında hazırlanmış olan örnek menülerin sera gazı emisyonları, su ayak izleri ve diyet
kaliteleri değerlendirilmiştir. Farklı besin ve besin öğesi içeriklerine sahip Akdeniz,
Atkins(20/40/100), Karatay, Ornish, Zone diyetleri ile TÜBER-2015 önerileri göz önüne
alınarak yedi günlük izokalorik (2000 kkal) diyet modelleri oluşturulmuştur. Oluşturulan tüm
diyet modellerinin su ayak izleri, küresel su ayak izi standardı ve faktörleri, sera gazı
emisyonları, literatürde bulunan yaşam döngüsü analizi çalışmalarının meta analizleri sonucu
derlenen karbon ayak izi faktörleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Ayrıca diyetlerin kalitesi
“Diyet Kalite İndeksi (DQI-I)” ile değerlendirilmiş ve sonuçlar karşılaştırılmıştır. Çalışmada;
Atkins20 (8,74 kg CO2-eşdeğeri/kişi/gün ve 7731 L/kişi/gün) çevresel etkisi en yüksek, Ornish
(2,2 kg CO2-eşdeğeri/kişi/gün ve 3184 L/kişi/gün) çevresel etkisi en düşük diyet modeli olarak
belirlenmiştir. DQI-I puanı en yüksek Ornish (85±5,1), en düşük ise Atkins20 (48,4±3,5) diyet
modelinde tespit edilmiştir. Düşük karbonhidrat-yüksek proteinli diyet modellerinden TÜBER2015 diyet modeline geçiş ile su ayak izinde %33-74 (1480-3289 L/kişi/gün) sera gazı
emisyonunda %41-112 (1,7-4,62 kg CO2-eşdeğeri/kişi/gün) arasında değişen oranlarda bir
azalma olacağı belirlenmiştir. Tüm diyet modelleri değerlendirildiğinde besin atık ve kayıpları
toplam sera gazı emisyonlarının ortalama %15-17’sinden, toplam su ayak izlerinin ortalama
%15-16’sından sorumlu olduğu belirlenmiştir. Daha fazla sebze, meyve ve kurubaklagil ile
daha az hayvansal kaynaklı besin içeren Ornish ve Akdeniz diyetlerinin çevre üzerinde daha az
olumsuz etkiye sahip olduğu, diyet kalite puanlarının daha yüksek olduğu ve sürdürülebilir
beslenmeye daha fazla katkı sağladığı saptanmıştır. Sonuç olarak Ornish ve Akdeniz
diyetlerinin yaygınlaştırılması önerilmekle birlikte TÜBER-2015’in topluma dayalı sağlıklı
vi
beslenme önerilerinin yanında olumlu çevresel etkileri de vurgulanmalıdır. Ayrıca besin atık ve
kayıplarının çevresel etkileri göz önünde bulundurularak besin israfının azaltılması konusunda
farkındalık yaratılmalıdır.