Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Erciyes Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Temel islam Bilimleri, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Samet Karahüseyin
Danışman: Muharrem Akoğlu
Özet:
Çalışmamız Mu'tezilî düşüncenin farklılaşması kapsamında Kâdî Abdülcebbâr'ın itikâdî-kelâmî ve siyâsi görüşlerini el-Usûlü'l-Hamse'yi temerküz ederek incelemeyi ve farklılaşan görüşler özelinde Kâdî Abdülcebbâr'ın ekol içindeki yerini billurlaştırmayı amaçlamaktadır. Bu ameliye esnasında da imkânlar dâhilinde olabildiğine objektif ve âdil, bir o kadar da analitik yaklaşımla İslâm düşüncesi üst perspektifinden değerlendirmelerde bulunmayı öncelemektedir. Çalışmanın ilk bölümünde Kâdî Abdülcebbâr'ın dinî ve siyasî düşüncesinin temel unsurları ile mezhebî duruşu; içinde bulunduğu sosyo-kültürel çevreyle birlikte ve kendisinden önceki Mu'tezilî düşünceyle irtibatlandırılarak eleştirel bir dikkatle incelenmeye çalışıldı. Çalışmanın ikinci bölümünde ise Mu'tezilî düşüncenin "el-Usûlü'l-Hamse" üzerinden Kâdî Abdülcebbâr'ın görüşleriyle ortaya konmasına gayret edildi. Son bölümde Kâdî Abdülcebbâr'ın Mu'tezilî düşünce içinde seleflerinden farklılaştığı hususlar öne çıkarıldı. Farklılaşan görüşlerin ekol içindeki konumuna yönelik mülahazaların yanında ekol dışına yönelik öne çıkan özellikleri de altı çizilerek belirtildi. Bu kapsamda Kâdî Abdülcebbâr'ın, Mu'tezilî düşüncede Ebu'l-Hüzeyl el-Allâf ile gelişen Basra Mu'tezilesi'nin Cübbâîler ile son halini alan görüşlerini önce derleyip sonra da açmaya çalıştığı ve ardından seleflerinin görüşlerindeki açıkları belirleyip kapatma yoluna gittiği öne çıkan neticelerden biridir. Bunun yanında Mu'tezilî düşünceye yepyeni içerikli bir teori üretmekten ziyade yaptığı yorumlarla katkı sunmaya çalışan Kâdî'nın "el-Usûlü'l-Hamse"ye dâir bazı görüşlerinde kendi siyasî kariyerinin de etkisi olduğu düşünülerek Sünnî düşünceyle yakınlaşma içinde olduğu saptandı.