Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Erciyes Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Ömür SAYILI
Danışman: Nurten Filiz Ak
Özet:
Aktif
galaksi çekirdeklerinin yapısını içten dışa doğru sıralanacak olursa,
merkezinde süper kütleli bir kara delik barındıran, etrafını çevreleyen bir yığılma diski ve dış bölgesinde ise simite
benzeyen torus adı verilen bir gaz bulutu ile kaplı yapılardır. Çeşitli alt
sınıfları bulunan bu galaksilerin tamamı, sıklıkla kuazar ismi altında
toplanmışlardır. Kuazarların %20’sinde yığılma diskinden, barınak galaksinin
iç bölgelerine doğru madde akışını
sağlayan rüzgarlar tespit edilmiştir. Rüzgar yapılarının hızları ışık hızının
beşte birine kadar ulaşabilmektedir. Bu rüzgarların tayfsal belirteci olarak
mor öte bölgede maviye kaymış geniş soğurma çizgileri gözlenmiştir. Bu tür kuazarlara
geniş soğurma çizgili (GSÇ) kuazarlar denilmektedir.
Bu
çalışmada ana örneklem olarak seçilen 1886 adet GSÇ kuazarın Catalaina gökyüzü
tarama veri tabanından alınan ışık eğrileri incelenmiştir. Elde edilen ışık
eğrilerindeki parlaklığın zamana bağlı değişimini tanımlamak için üç farklı
yöntem takip edilerek fotometrik değişim parametreleri belirlenmiştir.
Tanımlanan parametrelerin birbirleri ile ilişkisi incelenmiş ve bu
çalışma için en uygun olan iki parametre olan ∆m ve NDP arasında güçlü korelasyon
olduğu gözlenmiştir. Zamana bağlı fotometrik değişimlere bakıldığında ∆m ve
NDP’nin değişimi en iyi tanımlayan uygun parametreler olduğu sonucuna
varılmıştır.
Ana
örneklem içerisinde yer alan 1886 kuazaraın fiziksel parametreleri ile ∆m ve
NDP arasında yapılan Spearman rank korelasyon test sonucunda kuazarların
görünür parlaklıkları arttıkça zamana bağlı değişimlerinin azaldığı
görülmüştür. Benzer şekilde mutlak parlaklık değeri arttıkça fotometrik
değişimin belirteci olan bu iki parametre azalış göstermektedir
Ayrıca
kataloglarda yer alan rüzgar parametreleri ile bağıntılar aranmıştır. Rüzgar
parametreleri olan BI, EDG, 
ve 
ile
fotometrik değişim parametresi olan ∆m ve NDP arasında korelasyonlara
bakılmıştır. Spearman rank korelasyon sonuçlarında rüzgar belirteci olan
soğurma çizgilerinin şiddeti azaldıkça değişim parametresinin arttığı
gözlenmiştir.
GSÇ
kuazarların tayfsal değişimini kapsamlı bir çalışmada inceleyen Filiz Ak vd. (2014)’de
yer alan rüzgar parametreleri ve zamana bağlı değişim parametreleri arasında
ilişki için örneklem grubunda bulunan 1886 kuazarın çapraz sorgulanması ile 624
GSÇ kuazardan oluşan alt örneklem grubu oluşturulmuştur. Tayfsal değişim
parametreleri olan rüzgar şiddetinin ve derinliğinin zamana bağlı değişimi ile ∆m
ve NDP arasında yapılan korelasyon testlerinde dikkate değer bir korelasyon
bulunamamıştır. Rüzgar yapılarının tayflardan elde edilen maksimum hızları ile
merkezi hızlarının zamana bağlı değişimi dikkate alındığında, fotometrik
değişim ile arasında bir bağıntı olabileceği sonucuna varılmıştır.
Çalışma
içerisinde elde edilen sonuçlar, fotometrik değişimin GSÇ kuazarların fiziksel ilişkisinin
olabileceğini ortaya koymuştur. Değişim şiddetinin, gözlemsel hatalar ya da
bakış doğrultusunda bulunan etkilerden bağımsız olduğu görülmektedir.
Kuazarların
fotometik değişimini konu edinen az sayıdaki çalışmalarda elde edilen sonuçlar,
tüm kuazarlar için mutlak parlaklık ve değişim parametresi arasında benzer
bağıntıyı ortaya koymuştur. Bu çalışmada elde edilen benzer sonuç dikkate
alındığında, GSÇ kuazarların diğer kuazarlar ile benzer fotometrik değişim
davranışları gösterdiği anlaşılmaktadır.
Çalışma
kapsamında yapılan hesaplamalar ile bulunan parametreler ve literatürdeki
kataloglardan bir araya getirilen veriler bu çalışmaya ek olarak sunulmaktadır.