Mecmû’alar, geleneksel kültürün önemli kaynakları olarak geçmiş ile gelecek arasında bir bilgi aktarımını da sağlayan çok kıymetli eserlerdir. Arapça bir kelime olan “mecmû’a”, gelene- ğimizde, “toplanmış, derlenmiş, bir konuda kaleme alınmış bilgileri bir araya getiren kitap, eser” anlamıyla kullanılmaktadır.

Elinizde bulunan bu kitap, Kayserimizin önemli âilelerinden, soyları meşhûr Mesnevî şârihi Ankaravî İsmâil Rusûhî’ye dayanan Başkâtib-zâdeler âilesinden Râgıb Bey’in (1889-1950) derle- diği dört mecmû’adan ikincisidir. 2010 yılında, Râgıb Bey’in muhterem oğullarından Ahmet Emin Güven Beyefendi’nin, başka kitaplarla beraber şahsıma teslim ettiği bu eser, birinci mecmû’anın muhtasarı, yani bir nevi özeti şeklindedir. Kayseri tarihi, kültürü ve edebiyatıyla ilgili kıymetli bilgilerin manzum-mensur karışık bir şekilde verildiğini söyleyebileceğimiz bu değerli eser, esâsen Klâsik Türk Edebiyatı geleneğinde örneklerini neredeyse hiç göremediğimiz “tezkirevî/ tezkire şeklinde mecmû’a” adını verebileceğimiz bir usûlde kaleme alınmıştır.

Mecmû’anın telif süreciyle ilgili Ahmet Emin Güven, Kayseri’de Yazma Mecmû’alar isimli kitabında şu bilgileri vermiştir: “Mecmû’alarından ikincisini, liseyi bitirdiği zamanlarında “Usûl-i Kitâbet” öğrenmek maksadıyla, stajyer olarak devam ettiği merhum Ahmed Nazif Efendi’nin Mir’ât-ı Kayseriyye ve Meşâhir-i Kayseriyye adlı eserindeki Kayseri yöresel kültür değerlerinde vâki eksiklikleri tamamlamak kasdiyle meydana getirmiştir. Bilhassa biyografileri hakkında ulaş- tığı bilgileri, çoklarına kaynak vererek bir kısmını da kendi bilgisine dayanarak, bu mecmûada vermiştir.”1 25-26 Temmuz 2017’de İzmir Bozyaka’da gerçekleştirdiğimiz görüşmede Ahmet Emin Güven’in aktarmış olduğu bilgiye göre de, Râgıb Bey, bu mecmû’ayı “Esâretten çıkıp memleketine döndükten sonra not etmiştir,” yani, askerliğinin son terhisinden (1942) vefâtına kadar (1950) geçen yıllarda ve özellikle vefâtına yakın süreçte derlemiştir. Babasından yâdigâr kalan mecmû’anın kendilerine geçiş hikâyesini sorduğumuzda Ahmet Emin Bey şu cevabı vermiştir: “Edebî yazılarda bunlar gereksiz şüphelerdir. Ben babamın oğluyum. Babamın evde kitapları, yazıları vardı. Kardeşlerim meraklı değildi, biri generallik yolunda, birisi hâriciyyeci... Bu benim zevkimdi. Bundan zevk aldığım için bunları ben aldım, hepsi bendedir. Dört kardeşten en büyükleri ortaokuldan sonra babamın hastalığı nedeniyle muhtelif işlerde çalışmaya başladı. Onun küçüğü Ahmet Emin (göbek adı: Yıldırım) Güven’dir. Lise hayatımda (Kayseri Lisesi) eski yazıya edebiyat hocam İzzet Bey’in, hevesimin devamını ve öğrenebileceğimi söylemesi üzerine merak saldım. Üçüncü oğlu Tarık Celâl Güven’dir. Mülkiyyeyi bitirip hâriciyyeci olmuş- tur. Almanya’da ve birkaç devlette bu görevi îfâ etmiştir. Dördüncü, en küçük oğlu Said Nadir Güven’dir. Askerî okulları tercih etmiş, general rütbesinde görev yapmış ve tuğgeneralken emekli olmuştur.” Bu görüşme sırasında bu mecmû’anın birinci cildi ve Kayseri sofrasının2 /soy ağacının içerisinde bulunduğu bir müstakil cilt de Ahmet Emin Güven tarafından şahsıma teslim edilmiştir.

Müstakil bir Kayseri mecmû’ası hüviyeti taşıyan eserin içerisinde, Kayserili ya da Kayseri’de yaşamış önemli şahsiyetlerin doğum/ölüm tarih ve bilgileri, unvân ve lâkapları, yaşadıkları dönem, meslekleri, hangi zümreye âit oldukları, akrabalık ilişkileri ve soy köklerine dâir şecereleri ile yine Kayserili şâirlerin ya da İstanbul’un hatırlı şâirlerinin seçme şiirleri gibi mühim olduğunu düşündüğümüz bilgiler yer almaktadır.

Hazırlanan bu çalışma için, 2017 yılı Eylül ayında nezâretimizde tamamlanan yüksek lisans tezleri yeniden gözden geçirilmiş ve birleştirilmiştir.3 Bu kitap, Giriş, Râgıb Bey ve Mecmû’ası, Metin, Sözlük, Dizin, Bibliyografya, Tıpkıbasım ve Sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde mecmû’anın tanımlarından ve Klâsik Türk Edebiyatı sahasında mecmû’alara dâir yapılan önemli çalışmalardan bahsedilmiş ve tasniflerine yer verilmiştir. Kullandığımız kay- naklardan yapılan alıntılar, “Bu kadar yıpratıcı bir ömrün müsaade ettiği zamanlarını da o, çok sevdiği ilim ve irfan yolunda ve Kayseri tarihi ve kültürü üzerinde çalışmalar yaparak geçirmiş ve çalışmalarını da üç ayrı mecmua ile bir dosya muhteviyatı oluşturacak kadar yazılı perakende evrakta toplamıştır.” örneğinde olduğu gibi, italik olarak verilmiş ve ayrıca bunlar dipnotlarla da desteklenmiştir. Kaynaklar gösterilirken, birkaç kez alıntı yapılacaksa eğer, ilmî usûle uyulmak sûretiyle, ilk kez geçtiğinde eserin tam künyesi, daha sonrakilerde de kısaltılarak sadece yazarı, eser adı ve sayfa numarası verilmiştir. (ilk kez geçtiğinde eserin tam künyesi, GÜVEN, Ahmet Emin, Zıllî Zâde Hacı Emin Efendi, Kayseri Yakın Tarihinden Kültürel Araştırmalar I, Erciyes Üniversitesi, Yay., Kayseri 1994. Daha sonrakilerde, GÜVEN, Ahmet Emin, Zıllî Zâde Hacı Emin Efendi, 20. s. örneğinde olduğu gibi.) Alıntı yapılan kaynak eserlerdeki yazım veya imlâya müdâhale edilmemiş, bunlar aynen aktarılmıştır.

Birinci bölümde, Başkâtib-zâde Râgıb Bey’in hayatı, edebî şahsiyeti ve bilinen eserleri ile ilgili oğlu Ahmet Emin Güven’in Kayseri’de Yazma Mecmualar isimli çalışmasında verilen bil- giler aynen aktarılmıştır. Bu bilgilerden sonra, Râgıb Bey Muhtasar Mecmû’ası’nın nüsha tavsifi yapılmış,“Muhtevâsı” başlığı altında, mensur ve manzum bölümlerle ilgili bilgiler verilmiştir. Bu kısımda ayrıca şiirleri bulunan şâirlerin ve şiirlerinin sayısı sıralanmaya, kullanılan vezinler ve nazım şekilleri, mecmû’ada adı geçen kaynak eserler ve mecmû’anın dil ve üslûp özellikleri ile ilgili bilgiler gösterilmeye çalışılmıştır. Mecmû’ada Râgıb Bey, noktalama işâreti olarak (.), (,), (. .), (...), (:), (;), (“ “), (?) ve (=) işâretlerini kullanmıştır. Metin yeni harflere aktarılırken oku- yuculara kolaylık sağlaması amacıyla, bunlara sadece æonya’dan, Nigde’ye, Yùsuf’dan, n’ola, nic’olur örneklerinde olduğu gibi özel isimlerden ve vokalin vokale vaslı durumundan sonra kesme işâreti (’) eklenmiştir. Yer yer Kayseri dil/ağız özelliklerini de gösteren Râgıb Bey’in dil ve imlâ özelliklerindeki tutumu “Dil ve Üslûp Özellikleri” başlığı altında, örneklerle gösterilmiştir. 

İkinci bölümde, transkripsiyonlu metnin oluşturulmasında takip edilen ilmî usûl izah edilmiş, Mecmû’a metni de burada verilmiştir. Metin oluşturulurken Râgıb Bey’in mecmû’a içerisindeki tasarruflarına aynen uyulmaya çalışılmış, yanlış yazıp üzerini çizdiği, ancak okunabilen ya da mahlası belirtmek için altını çizdiği kelimeler, aynen üzeri ya da altı çizili bir biçimde metinde verilmiştir. Sağa dayalı ya da ortalı yazılan başlıklar, metin içerisinde de aynen gösterilmeye çalışılmıştır. Mecmû’a içerisindeki hicrî tarihler milâdî tarihlere çevrilerek ayrıca dipnotlarda verilmiştir. Ahmet Emin Güven tarafından mecmû’a üzerine sonradan ilâve edilen, metin içerisine dâhil ettiğimiz ibâreler dipnotlarda tırnak içerisinde italik harflerle gösterilmiştir. Metin içerisin- deki Arapça ve Farsça ibâreler italik gösterilmiş ve bunların tercümeleri dipnotlarda verilmiştir. Mecmû’ada bulunan meşhur şiirler dîvânlarda, antolojilerde ve diğer kaynak eserlerde taranmış, bulunanlar ve buralardaki farklı kullanımlar aparatta mutlakâ gösterilmiştir. Râgıb Bey’in yanlış veya eksik istinsahından ya da şâirden kaynaklanan vezin kusurları, mümkün mertebe tamir edil- miş, edilemeyenlerse dipnotta “Vezin aksamaktadır” ibâresi ile gösterilmiştir. Mecmû’ada 89a’da bir isim, 99a’da iki kelime ve 127a’da bir sayı eklenebilecek kadar boşluklar bırakılmıştır. Bunlar metin içerisinde (...) ile gösterilmiş ve dipnotta da “Burada bir boşluk bırakılmıştır.” şeklinde belirtilmiştir. 112b’de yedi, 143a’da da iki müstehcen kelime bulunmaktadır. İstihcânı hâvi bu kelimeler, edeben tam verilmemiş, a(...)dur, s(...)mek örneklerinde olduğu gibi ilk harf veya hecesi ile son harf veya hecesi yazılmış, ortasına da (...) eklenmiş, dipnotta da “Burada müstehcen bir kelime yer almaktadır.” ifadesi kullanılmıştır. Mecmû’a içerisinde yer alan Sivas, Burusa ve Germir gibi yer isimleri kısa şekli ile alınmıştır, fakat bu yer isimleri Siväsì, Burùsevì, Germìrì gibi mensûbiyet eki aldıkları zaman uzun okunmuştur. Mecmû’ada, 4b, 6b, 7a, 8b, 9b, 13b, 14b, 15b, 16b, 17b, 18b, 20b, 21b, 22b, 23b, 25b, 26b, 29b, 30b, 32b, 33b, 34b, 35b, 36b, 37b, 38b, 39b, 40a-40b, 41a-41b, 44b, 45b, 48a,48b, 49a, 53b, 54b, 55b, 57b, 58b, 59b, 60b, 61b, 62a, 64b, 65b, 66b, 67b, 68b, 71a, 72b, 73a-73b, 74b, 75a, 76a, 80b, 88a, 89b, 90b, 91b, 92a, 102a, 102b, 103a, 138b, 139b, 140b, 141b, 142b varakları, tamamen boş bırakılmıştır.

Sözlük ve Dizin bölümü oluşturulurken kelimeler, 5a/11 şeklinde, bulundukları varak numarası ve satır numaraları ile birlikte verilmiştir. Râgıb Bey, tasarruf etmek amacıyla bazı varaklarda şiirleri sütunlar hâlinde yazmış, bazen bir sayfayı 3’e, 4’e bölmüştür. Metinde bu tür satır/sütun numaraları 22a/16b, 100a/2c şeklinde gösterilmiştir. Sözlük ve dizinde “Belì ̊ Efendi, 98b/2a, 106b/1a” örneğinde olduğu gibi kelime, varak numarası/satır numarası usûlü takip edilmiştir. Dizin’de özel isimler, eser isimleri ve yer isimleri birlikte alınmıştır. Sözlük’te kelimeler verilirken metin içindeki anlamı esas alınmıştır.

Bibliyografya kısmında; “GÜVEN, Ahmet Emin, Zıllî Zâde Hacı Emin Efendi, Erciyes Üni- versitesi, Yay., Kayseri 1994.” örneğinde olduğu gibi, soy isim, isim, eser adı/makale adı/tez adı, yayınevi/danışman, basıldığı yer, basıldığı tarih sıralaması dikkate alınmıştır.

Tıpkıbasım bölümünde, metin fotoğraflarının üzerine okuyuculara kolaylık sağlaması bakı- mından varak numaraları ve satır numaraları eklenmiştir.

Sonuç kısmında, yapılan çalışmalar, incelemeler ve Ahmet Emin Güven ile yapılan görüş- melerden elde edilen bilgiler özetlenmiştir. Ekler’de ise Râgıb Bey’in Ahmet Emin Güven’in arşivinden alınan fotoğrafları, Asrî Mezarlık’ta bulunan kabrinin fotoğrafları ve İzmir Bozyaka’da gerçekleştirdiğimiz görüşmede çekilen fotoğraflar bulunmaktadır.

Öncelikle, Kayserimizin kültür, tarih, edebiyat ve sanatı için çok kıymetli bir kaynak olan Râgıb Bey Muhtasar Mecmû’ası’nın yayımlanmasını sağlayan Büyükşehir Belediye Başkanımız Dr. Memduh Büyükkılıç’a, çalışma süresince telefon görüşmeleri ve mektuplarıyla, bizlerden yardımlarını esirgemeyerek her zaman yanımızda olan, babası ile ilgili her türlü önemli bilgi ve belgeyi bizimle paylaşan, -eserin basımını âhir ömründe görebilmek için sabırla bekleyen, neredeyse her hafta yaptığı mutat aramalarıyla gelişmeleri takip eden- muhterem büyüğümüz, Kayserimizin mühim kültür insanlarından Sayın Ahmet Emin Güven Beyefendi’ye, eserin bası- mında samimî gayretleriyle yanımızda olan kıymetli dostlarımız Mehmet Akgül Bey’e, Ahmet Uğur Keşoğlu Beyefendi’ye, Ali Söğüt Bey’e ve son olarak, bu değerli eserin ortaya çıkmasında neredeyse bir yıldan fazladır emek veren sevgili öğrencilerim Şeyda Göllü ve Nur Süyrüğe’ye teşekkürü, şehrim ve şahsım adına bir borç bilirim.