Akademik Veri Yönetim Sistemi
7. INTERNATIONAL PUBLIC HEALTH CONGRESS, Antalya, Türkiye, 14 - 17 Aralık 2023, ss.460-461
Giriş ve Amaç: Sağlık okuryazarlığı; insanların sağlık hizmetleri, hastalıkları önleme, sağlığın teşviki ve geliştirilmesi ile ilgili olarak günlük yaşamda karar verme ve değerlendirme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Dünya genelinde düşük sağlık okuryazarlığı hakim olmakla birlikte önemli bir halk sağlığı sorunudur. Sağlık eşitsizliklerinin ve sağlık maliyetlerinin azaltılmasında önemli etkileri bulunan sağlık okuryazarlığı, sağlığın en güçlü sosyal belirleyicilerindendir. Bu çalışma kan bağışı yapanlarda sağlık okuryazarlığı düzeyini belirlemeyi amaçlamaktadır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı nitelikteki araştırmanın evrenini, Erciyes Üniversitesi Kan Merkezi’ne 10 Şubat 2023-1 Nisan 2023 tarihleri arasında başvuran 18 yaş ve üstü kan bağışçıları oluşturmuştur. Örneklem büyüklüğü Epi Info programıyla hesaplanmış olup, Türkiye genel yeterli ya da mükemmel sağlık okuryazarlığı prevalansı %30.6 (yeterli %24.8 ve mükemmel %5.8) ve %5 hata, %95 güvenirlik düzeyi esas alınarak 326 kişi bulunmuştur. Olasılıksız gönüllü örnekleme yöntemiyle Erciyes Üniversitesi Kan Merkezi’ne çalışma süresi içinde kan bağışında bulunan ve çalışmaya katılımı kabul 330 kişiye anket yapılmış olup 5 kişinin anketi eksik doldurması nedeniyle çalışma 325 kişi ile tamamlanmıştır (P. Okyay, F. Abacıgil,2016). Anket formu, katılımcılarla yüzyüze görüşme yöntemiyle doldurulmuştur. Veriler Erciyes Üniversitesi Kan Merkezi’nde toplanmıştır. Veri toplama aracı olarak sosyodemografik özelliklere yönelik sorular ile Okyay ve Abacıgil (2016) tarafından geliştirilmiş Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeğini (TSOY-32) içeren anket formu kullanılmıştır. Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (TSOY-32) değerlendirilmesi; 0 ile 50 puan arasında olacak şekilde standardize edilmiştir. Hesaplama formülü olarak, “İndeks=(ortalama-1)x (50/3)” kullanılmıştır. Yapılan puanlamaya göre sağlık okuryazarlığı; 0-25 puan: yetersiz sağlık okuryazarlığı, 25-33: sorunlu– sınırlı sağlık okuryazarlığı, 33-42: yeterli sağlık okuryazarlığı, 42-50: mükemmel sağlık okuryazarlığı olarak tanımlanmaktadır (P. Okyay, F. Abacıgil,2016) Çalışmada bağımsız değişkenler; sosyodemografik özellikler, bağımlı değişken; sağlık okuryazarlığı ölçek puanıdır.
Varyasyon katsayısı<0.20, Normal Q-Q Plot, detrended Q-Q plot ve histogramla normallik değerlendirilmiştir. Bağımsız gruplar ile sağlık okuryazarlık ölçek puan ortalamalarını karşılaştırmak için ikili gruplarda İndependent T Test, ikiden fazla gruplarda ise One Way ANOVA kullanılmıştır. Türkiye genel sağlık okuryazarlığı puanı ile kan bağışçıları sağlık okuryazarlığı puanı ortalaması Tek örneklem T testi ile karşılaştırıldı ve Tip 1 hata değeri 0.05 kabul edilmiştir.
Araştırma için Erciyes Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan 08.02.2023 tarih ve 2023/101 sayı ile etik izin alınmıştır.
Bulgular: Katılımcıların %95.1’i erkek, %80.9’u evli, %95,4’ü işçi, %42.5’i lise mezunu, %66.5’inin ekonomik durumu ortadır. Katılımcıların yaş ortalaması 37.54±8.18’dir. Katılımcıların %91.1’i herhangi bir kronik hastalık bulunmadığını, %93.2’si düzenli kullandığı bir ilaç olmadığını, %28.6’sı sigarayı hiç içmediğini belirtmiştir. Hastalandıklarında hekime başvurma oranı %78.5 olup en sık başvuru nedeni tanı ve tedavi edici sağlık hizmetlerine ulaşım (%72.9) amaçlı olmuştur. Sağlık bilgisine ulaşmak için internetten (%48.0) ve doktordan (%45.5) bilgi alma fazladır. Katılımcıların %93.5’i kan bağışının sağlığa faydalı olduğunu belirtmiştir. Katılımcılara ailelerinde veya çevrelerindeki kişilerin kan ve organ bağışı ihtiyacı olan kimse olup olmadığı sorulmuş olup %25.8’inin çevresinde kan bağışı ihtiyacı olan, %8.3’ünün çevresinde ise organ bağışına ihtiyacı olan kimseler olduğunu beyan etmişlerdir. Sağlık okuryazarlık puan ortalaması 34.64±6.88’dir. Katılımcıların sağlık okuryazarlığı puanına göre yetersiz ya da sınırlı-sorunlu oranı %47, yeterli ya da mükemmel sağlık okuryazarlığı puanı %53 olarak bulunmuştur. Kan bağışçılarının sağlık okuryazarlığı 34.64 (%95:33,9-35,4) Türkiye genel sağlık okuryazarlığı puanından 29,5 (%95:28,8-30,3) yüksek bulunmuştur (p<0.001) (P. Okyay, F. Abacıgil,2016). Katılımcı özelliklerinin, sağlık okuryazarlığı puan ortalamaları ile karşılaştırıldığında; cinsiyet, yaş grupları, medeni durum, eğitim durumu, ekonomik durum, kronik hastalığa sahip olma durumu ve sigara kullanım durumu ile arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Hastalandıklarında hekime başvuranların(%78.5) sağlık okuryazarlık puan ortalamaları hekim dışı tedavi seçenekleri deneyenlere (%21.5) göre yüksek bulunmuştur (p<0.05).
Sonuç: Kan bağışçılarının sağlık okuryazarlık puan ortalamaları Türkiye geneline göre yüksek bulunmuş olup sağlık okuryazarlığı artırıldıkça kan bağışının da artabileceği düşünülmektedir. Araştırma sınırlılıkları: Kan bağışçılarının erkek cinsiyeti ve işçi yoğunluklu olması toplumun genelini yansıtmayabilir.
Anahtar Kelimeler: Kan bağışı, sağlık okuryazarlığı, TSOY-32