DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE GEÇEN ajlan KELİMESİNİN DAHHÂK İLE NE İLGİSİ VAR?

Creative Commons License

GÜNER G.

ULUSLARARASI TÜRKÇE EDEBİYAT KÜLTÜR EĞİTİM (TEKE) DERGİSİ, cilt.4, sa.1, ss.39-44, 2015 (Hakemli Dergi)

Özet

Bu çalışmada tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde bugüne kadar tespit edilememiş olan ve sadece Dîvânu Lugâti’t-Türk’te geçen ajla? “bukalemun, kertenkele” kelimesinin kökeni üzerinde durulacaktır. Kâşgarlı Mahmud bu kelimeyi XI. yüzyıl Oğuz Türkçesinin söz varlığına ait olarak kaydetmiştir. Kelime bazı Dîvân çevirilerinde ujla? olarak okunmuştur. Tek örnek olduğu için kelimenin etimolojisi hakkında çok fazla görüş ortaya konulmamıştır. Birkaç araştırmacı ajla?’ın İranî bir alıntı olduğunu söylemiş fakat ayrıntılı bir köken incelemesi yapmamıştır. Bu bağlamda hem Hint hem de İran ve Orta Doğu mitolojisinde önemli bir yeri olan Dahhâk’ın isminden hareketle ajla? kelimesi açıklanacaktır. Kelimenin inceleme sürecinde, Avesta’da geçen Azi Dahâka’dan başlanıp Yeni Farsça ajdahâ’ya kadar uzanmaya çalışılacak ve nihayetinde ajla?’ın Hint-İran kökenli bir aj “yılan > sürüngen” ismine +la? ekinin getirilmesiyle türetilmiş bir kelime olduğu ifade edilecektir. Ayrıca Türkiye Türkçesinde özel ad olarak kullanılan Ajlan hakkında da kısa bir değerlendirme yapılacaktır.

WHAT IS THE RELATION BETWEEN ajla? AT DÎVÂN LUGÂT AT-TURK WITH ZAHHAK
Abstract
In this paper will be a review about a word at Dîvân Lugât at-Turk which is not detected yet in an other historical and contemporary Turkic dialect: ajla? “chameleon”. Mahmud al-Kashgari recorded that this word is an element of Oghuz dialect at XI. century. At some Dîvân translations this word is readed as ujla?. Because of the ajla? is a hapax legomenon there are very few opinions about the etymology of the word. Several researchers stated that the word is Iranian but they have not made a detailed examination about the origin of ajla?. In this context, we act in the name of Zahhak ,which has an important place at Indian, Iranian and Middle East mythology, and try to explain the etymology of ajla?. We set about our opinions at Azi Dahâka from Avesta. Then will try to extend the New Persian ajdahâ. After all we will demonstrate that ajla? is derived from an Indian-Iranian word aj “snake > reptile” with denominal suffix +la?. In other hand will be a short assesment about the personal name Ajlan at Modern Turkish.
Keywords: Dîvân Lugât at-Turk, ajla?, chameleon, dragon, hapax