Akademik Veri Yönetim Sistemi
II. Akademik Araştırmalar Kongresi, Antalya, Türkiye, 18 - 21 Ekim 2017, ss.541
İnsanlar inandıkları dini farklı derinlik ve genişlikte ve farklı entelektüel ve duygusal tonlarda yaşarlar. Bu anlamda subjektif din, bireye özgüdür ve derin bir karaktere sahiptir. İslami gelenekte bu durum nefs kavramı ile tanımlanmaktadır. Arapçada n-f-s kökünden türeyen nefs, sözlükte ruh, can, akıl, şahıs, bir şeyin varlığı, zatı, içi, hakikati, cevheri, istek ve arzu manalarıyla karşılık gelir ve genel anlamda ruh ve beden bütünlüğüne sahip olan insanın bizzat kendisidir. Aynı zamanda da bu bütünlüğün arzularını teşkil eden bir mekân konumundadır. Bu anlamda nefs, manevi hayatın kaynağı ve bütünü niteliğinde olan nefs, fiillerin, ilişkilerin merkezidir. İslam dini ve onun bireysel dini yaşantı kolunu oluşturan tasavvuf, insanı hem bedeni hem de manevi açıdan geliştirmeyi kendisine gaye edindikleri için insan ile yaratıcısı arasındaki engelleri kaldırmayı, işlenilen günah ve manevi kirlerden dolayı selim sıfatını kaybetmiş olan kalbi yeniden kalb-i selim haline getirmeyi amaçlamaktadır. Manevi arınma ve yaratıcı ile iletişim kurulabilmesi için nefsin yedi basamaklı bir gelişim sürecini tamamlaması gerekmektedir. Bu basamaklar ise Nefs-i Emmare, Nefs-i Levvame, Nefs-i Mülhime, Nefs-i Mutmainne, Nefs-i Raziye, Nefs-i Marziye ve Nefs-i Kamile'dir. Her bir basamakta nefs, dünyevi ve manevi bağlılıklarından uzaklaşmakta ve yaratılışının özünde olduğu gibi saf hale dönmektedir. Bu anlamda nefs bir potansiyel olarak değerlendirilebilir. Eğer nefs saflaştırılmaz ya da kontrol altında tutulmazsa kötülüğe meyletmek gibi bir özelliğe sahiptir. Bu durum, din psikolojisi açısından oldukça önemli isimlerden biri olan Freud'un insanı cinsellik düşkünü ve saldırgan bir varlık olarak tanımlaması ile tutarlı bir durumdur. Ancak Freud'un insana dair yaptığı açıklamalarda nefs-i emmare ve nefs-i levvame'ye kadar olan basamakları görebildiği üzerindeki basamakları ise gözden kaçırdığı açıktır. Bu çalışmada birçok güç ve yetiye sahip olan nefsin gelişimi, insanın bu gelişim esnasında nasıl bir psikolojik süreç yaşadığı modern psikolojinin açıklamaları bağlamında incelenmiştir.