Akademik Veri Yönetim Sistemi
KBUD Kongre & LAB EXPO 2023 Ulusal 11. Laboratuvar Süreçlerinin Yönetimi Sempozyumu, Antalya, Türkiye, 20 - 23 Kasım 2023, ss.87
Tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’de de yasadışı madde kullanımı, yoğun mücadeleye rağmen artış göstermeye devam etmektedir (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (TUBİM), 2023). Laboratuvar analizleri, kanıt düzeylerinin yüksekliği nedeniyle yasaklı madde
kullanımını tespit etmek için yaygın olarak kullanılmaya devam etmektedir. Madde analizlerinde
temel olarak iki basamaklı strateji uygulanır: (1) Tarama analizleri, (2) Doğrulama analizleri. Tarama
analizlerinde en fazla tercih edilen yöntem, immünoassay yöntemleridir. Ucuz, kolay, otomasyona
uyumlu ve hızlı olmaları en büyük avantajlarıdır. Ayrıca, negatif numuneleri pozitiflerden ayırmada
oldukça yararlıdır (negatif prediktif değerleri yüksek). Bununla birlikte, immünoassay yöntemler,
interferanslara oldukça açıktır. Kullanılan ilaçlar (örn. kinolonlar, rifampin, verapamil, difenhidramin), alınan yiyecekler (örn. haşhaş tohumları), mevcut tıbbi durum ve hastalıklar (örn. otoimmün
hastalıklar, paraproteinemiler) yanlış pozitifliklere veya yanlış negatifliklere neden olabilir. Yanlış
pozitif test sonuçları, sosyal ve hukuki mağduriyetleri beraberinde getirebilir. Bu nedenle, tarama test
sonuçlarına göre kişiler yargılanmamalı ve doğrulama analizleri ile pozitif sonuçlar teyit edilmelidir.
Doğrulama analizlerinde altın standart yöntem, kütle spektrometri teknikleridir (gaz kromatografisi-kütle spektrometresi, GC-MS ve sıvı kromatografisi-tandem kütle spektrometresi, LC-MS/MS).
Adli/sosyal sonuçları nedeniyle, madde analiz sonuçlarının yorumlanmasına daha fazla önem verilmesi gerekmektedir. Madde analizi teknolojilerinde önemli iyileştirmeler ve değişiklikler devam etse
de, madde etkilerinin karmaşıklığı o kadar büyüktür ki, test sonuçlarının yorumlanmasında dikkate
alınması gereken birçok faktör mevcuttur. Maddelerin metabolizması, metabolitleri, kan ve idrar yarı
ömürleri, yanlış pozitif ve yanlış negatiflerin nedenleri ve oranları, testlerin ne zaman yinelenebileceği veya ne zaman doğrulama analizlerine yönlendirilebileceği iyi bilinmelidir. Ayrıca, bazı maddeler için (örn. morfin, kodein, pregabalin), yasal/reçeteli ve yasadışı/kötüye kullanımı arasında ayrım
yapmak gerekebilir.
Bu sunumda, madde analizlerinde sık karşılaşılan durumlar, bunların yorumlanması ve uygun yaklaşımlar ile birlikte, daha az sıklıkla karşılaşılabilecek ancak akılda bulundurulması gereken bazı
durumlar vakalarla somutlaştırılarak, tıbbi biyokimya hekimlerinin madde analizlerindeki farkındalığını artırmak hedeflenmektedir.