Akademik Veri Yönetim Sistemi
Hukuki Güvenlik İlkesi , Doç. Dr. Ahmet Hulusi AKKAŞ,Doç. Dr. Müzeyyen EROĞLU DURKAL, Editör, Adalet Yayınevi, Ankara, ss.55-80, 2025
Türk Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda kabul edilebilirlik kriterleri arasında idarî ve yargısal başvuru yollarının tamamıyla tüketilmesi şartı bulunmaktadır. Bireysel başvuru kapsamındaki ihlal iddiası hem medeni hem idarî hem de cezaî yargılamaya konu olabilir. Birden fazla başvuru yolunun bulunduğu böylesi bir durumda nasıl bir yol izleneceği ise belirsizdir. Bu çalışmada, birden fazla başvuru yolu bulunması durumunda bu yolların tamamının tüketilmesinin gerekip gerekmeyeceği incelenecektir. Türk Anayasa Mahkemesinin (AYM) bu hususa ilişkin kararları hukukî güvenlik ilkesi çerçevesinde tartışılacaktır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kendisine yapılan bireysel başvurularda kullanılabilecek etkili hukuk yolu sayısı birden fazla ise bunlardan bir tanesinin tüketilmiş olmasını kural olarak yeterli görmektedir. Bu yollardan hangisinin tüketileceğinin ise başvurucunun takdirinde olduğunu belirtmektedir. AYM kural olarak başvuru yollarından bir tanesinin son merciye kadar tüketilmesi gerektiğini ifade etse de her olayın kendine özgü şartları çerçevesinde değerlendirme yapmakta ve kurala çokça istisna getirmektedir. Bu noktada verilen kararlar hukukî güvenlik ilkesiyle çelişebilmektedir. Nitekim hukukî güvenlik ilkesi 1982 Anayasası madde 2’de düzenlenen hukuk devleti ilkesi kapsamında AYM tarafından benimsenmesi gereken bir ilkedir. Bu ilke; hukuk kurallarında belirlilik, öngörülebilirlik ve istikrarın sağlanmasını, idarenin eylem ve işlemlerinin bu kurallara uygun olmasını, kişilerin devlete güven duymalarını ve hukuk tarafından bu güvenin korunmasını gerekli kılar. AYM’nin her olayın kendine özgü şartları çerçevesinde değerlendirme yapması bireysel başvuruda bulunacak kişiler için hukukî öngörülebilirliği zedeleyebilmektedir.
AYM’ye göre olağan başvuru yollarının tüketilmiş olması için söz konusu başvuru yolu, başvurucu bakımından “makul başarı şansı” sunabilmelidir. Çözüm sağlayabilecek mahiyette olmalı, kullanılabilir bir yol olması gerektiği gibi etkili bir yol da olmalıdır. Mahkeme, kasıtlı fiillerin olduğu yaşama hakkı, işkence yasağı gibi insan hakkı ihlali iddialarında durumlarda ceza yargılaması yolunun tüketilmesini yeterli bulmakta ayrıca tazminat davası açılmasına gerek olmadığını belirtmektedir. Tehlikeli faaliyetler sonucu meydana gelen olaylarda kamu görevlilerinin öngörebilecek olmalarına rağmen tedbir almadıkları “muhakeme hatasını veya dikkatsizliği aşan” bir ihmalin bulunduğu olaylarda devletin etkin soruşturma yapma yükümlülüğü olduğunu belirtmiştir. Şeref ve itibara saygı hakkı bakımından yapılan bireysel başvurularda başvuru yollarının tüketilmiş olması için tazminat davası açılmış olmasını gerekli bulmaktadır. AYM’nin bireysel başvuruda olağan başvuru yollarının tüketilmesi kriterini uygularken her somut olayı farklı değerlendirmesi hukukî öngörülebilirlik ve belirliliğin sağlanmasını zorlaştırmaktadır. Çalışmada bu içtihatlar hukukî güvenlik ilkesi çerçevesinde bir değerlendirmeye tâbi tutulacaktır.
Among the admissibility criteria for individual application to the Turkish Constitutional Court is the requirement that all administrative and judicial remedies must have been exhausted. A violation claim within the scope of an individual application may be subject to civil, administrative and criminal proceedings. In such a situation with more than one remedy, it is unclear how to proceed. In this study, it will be analyzed whether it is necessary to exhaust all of these remedies in case there is more than one remedy. The decisions of the Turkish Constitutional Court (AYM) on this issue will be discussed within the framework of the principle of legal certainty. The European Court of Human Rights (ECtHR) considers it sufficient, as a rule, if there is more than one effective remedy in individual applications. It states that it is at the discretion of the applicant which of these remedies to exhaust. Although the Tukish Constitutional Court states as a rule that one of the remedies must be exhausted until the last authority, it evaluates each case within the framework of its specific circumstances and makes many exceptions to the rule. The decisions rendered at this point may conflict with the principle of legal certainty. The principle of legal certainty is a principle that must be adopted by the Constitutional Court within the scope of the rule of law principle regulated in Article 2 of the 1982 Constitution. This principle requires that certainty, predictability and stability are ensured in the rules of law, that the actions and transactions of the administration comply with these rules, that individuals have confidence in the state and that this confidence is protected by the law. The Constitutional Court's assessment within the framework of the specific circumstances of each case may damage the legal predictability of the persons who will file an individual application.
According to the Turkish Constitutional Court, ordinary remedies must be exhausted when a legal remedy offers a reasonable chance of success. It must be capable of providing a solution and must be an available and effective remedy. In cases of alleged violations of human rights such as the right to life and the prohibition of torture where there are intentional acts, the Court finds it sufficient to exhaust the criminal proceedings and states that there is no need to file a lawsuit for compensation. The Court stated that the state has an obligation to conduct an effective investigation in cases where there is a circumtance that “beyond a mere error or medical negligence, beyond an error of judgment or negligence” in which public officials do not take measures despite the fact that they could have foreseen in the events that occur as a result of dangerous activities. In individual applications concerning the protection of reputation, the Court finds it necessary to have filed a lawsuit for compensation in order for the remedies to be exhausted. In Işıl Yaykır application, the Court stated that the remedy of compensation should also be exhausted in case of material and moral damage caused to another person by negligence. In the Mehmet Seyfi Oktay application, the Court stated that it is not sufficient to exhaust the criminal proceedings in applications made within the scope of the right to respect for private life due to defamation and that a compensation case must also be filed. In the Sinem Hun application, the Court stated that in the case of hate speech, it is sufficient to exhaust only the criminal proceedings. In some of its decisions regarding administrative jurisdiction, it expects both an action for annulment and a full remedy action to have been filed. In the İsmail Akçayoğlu application, it stated that the rejection of the annulment action does not prevent the applicant from being compensated for his damages through a full remedy action. The fact that the Constitutional Court evaluates each concrete case differently when applying the criterion of exhaustion of ordinary remedies in individual application makes it difficult to ensure legal predictability and certainty. In this study, these jurisprudence will be evaluated in the context of the principle of legal certainty.