Research Information System
in: Turizm Sektöründe Yapay Zeka Destekli Hizmetler ve Güncel Gelişmeler, Fatih Ercan ve Zeynep Kurtulay, Editor, Detay Yayıncılık, Ankara, pp.199-220, 2024
Günümüzde teknolojinin hızla ilerlemesiyle birlikte seyahat deneyimleri de dönüşüme uğramaktadır. Yapay zekâya sahip teknolojiler, bu dönüşümde önemli bir rol oynamakta ve hem turistler hem de turizm çalışanları için yeni olanaklar sunmaktadır. TDK (2024), yapay zekâ kelimesini “bir bilgisayarın, bilgisayar kontrolündeki bir robotun veya programlanabilir bir aygıtın insana benzer biçimde algılama, öğrenme, fikir yürütme, karar verme, sorun çözme, iletişim kurma ve benzeri işlevleri sergileyebilme yeteneği” olarak tanımlamaktadır. Diğer bir deyişle yapay zekâ, gerçek olmayan, insan zekâsı örnek alınarak tasarlanmış bilgisayar temelli bir yapının oluşturulması anlamına gelmektedir (Karamustafa ve Örnek, 2021). Dolayısıyla bu teknoloji günümüzde insanlar tarafından yapılan pek çok işi yapma kapasitesine sahiptir. Turizm endüstrisinde emek yoğun bir iş alanı olan turist rehberliğinin yapay zekâ teknolojileri tarafından devralınması veya yapay zekânın mesleğin geleceği için tehdit oluşturması ihtimali literatürde üzerinde durulan konulardandır. Özellikle bir turist rehberinin tur öncesi, esnası ve sonrasında yaptığı işlemleri, bir yapay zekâ teknolojisinin yapmasının mümkün olup olmadığı (Vásquez ve Matía, 2020) veya ne derecede mümkün olduğu oldukça tartışılan konular arasındadır. Rehberlik kavramı, tarihsel süreç içinde çeşitli anlamlar edinmiştir. Edindiği ilk anlamlardan biri “yol gösteren” ve “bilgi aktaran” belirli bir kişi veya grubu yönlendiren kişidir. Yapay zekâya sahip kılavuzluk görevi gören teknolojiler incelendiğinde, bu teknolojilerin yalnızca belirli bir konuda insanlara rehberlik etme yeteneğine sahip olmadığı buna ek olarak seyahat planlamasından sosyal etkileşime, bilgi aktarımından kılavuzluk etmeye kadar birçok alanda yenilikçi çözümler sunma yeteneğine de sahip olduğu görülmektedir. İlgili alandaki yapay zekânın bu gelişmişlik seviyesinden ve ilerlemesinden kaynaklı olarak konu, turist rehberliği özelinde son zamanlarda sıklıkla ele alınmaktadır. Bu çalışmalarda genellikle farklı meslek gruplarında olduğu gibi turist rehberliğinde de “turist rehberlerinin yaptığı bir işi, yapay bir makinanın yapması mümkün değil” önyargıları dikkat çekmektedir. Ancak konu, direkt olarak insanın yerini alan yapay zekâ teknolojileri değil de bu süreçte gerçekleşen iş ve işlemlerin kolaylaştırılması için geliştirilen teknolojiler açısından değerlendirildiğinde farklı bir perspektif sunabilmektedir. Sonuçta bu teknolojiler yalnızca turistler tarafından kullanılan ve onlara fayda sağlayan teknolojiler olmadığı için rehberlik hizmeti sunan turist rehberlerinin de kullanımına açıktır. Bu durumda yapay zekâ ve rehberlik ilişkisinde yapay zekânın sadece mevcut işleyişi kökten değiştireceği varsayımına bakılması yerine rehberlik mesleğine sağlayacağı katkıların da hesaba katılması konuyu farklı bir boyuta taşımaktadır. Bu kapsamda kitabın bu bölümünde, öncelikle turist rehberliğinde dijital dönüşümün etkileri incelenmekte ve mesleğin belirli periyotlarda teknolojik değişimlerden nasıl etkilendiği örneklendirilmektedir. Ardından bu değişimlerin turist rehberleri ve turistler üzerindeki etkisi ve rehberli turlara yansıması ele alınmaktadır. Daha sonra günümüzde kullanılan rehberlikle ilgili mevcut yapay zekâ uygulamalarına ilişkin örnekler sunulmakta, bu uygulamaların avantaj ve dezavantajları değerlendirilmektedir. Sonuç bölümünde ise bölümün genel bir değerlendirmesi yapılmakta ve yapılan çalışmalardan yola çıkılarak yapay zekâ teknolojisine sahip rehberlik uygulamalarının gelecekte mesleği nasıl etkileyebileceğine ilişkin çıkarımlarda bulunulmaktadır.