Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji, Prof. Dr. AHMET HACIMÜFTÜOĞLU, Editör, ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ, Erzurum, ss.99-130, 2019
Bu grupta Genel Anestezik ilaçlar, Sedatif-Hipnotik ve Trankilizan ilaçlar,
Antikonvülzan ilaçlar, Lokal anestezikler, Opioid veya Steroid Analjezikler, Santral
Sinir Sistemi (SSS) uyarıcıları bulunur. Söz konusu ilaçlar hayvanların sağlıklarını
koruma iyileştirmenin yanı sıra davranış değişiklikleri oluşturarak bakım ve
sevklerini kolaylaştıran kimyasal maddelerdir.
Santral sinir sistemini etkileyen hastalık süreçleri doğumsal veya genetik,
ırksal, infeksiyöz ve bulaşıcı, toksik, metabolik, beslenme, travmatik, vasküler,
dejeneratif, neoplastik veya idiyopatik faktörlere bağlı olabilir. Sinir sistemi
enfeksiyonları spesifik virüsler, mantarlar, protozoalar, bakteriler, rickettsia,
prionlar ve alglerden kaynaklanır.
Santral sinir sisteminin toksisitesine en sık organofosforlu ve karbamatlı
insektisidler, piretroidler, rodentisitler, herbisidler gibi böcek öldürücüler
(Pestisitler), etilen glikol, farklı ilaç ve kimyasallar, botulinum, tetanoz ve kene
zehirlerinin yanı sıra mercan ve diğer bazı yılan venomları da sinirsel belirtilere
neden olur.
Ayrıca değişik amaçlı operasyonel müdahaleler, hayvan taşıması, davranış
değişikliği vb. gibi durumlar da santral sinir sistemi ilaç uygulamaları yapılabilir.
Sinir sistemi temelde merkezî ve periferik (çevresel) sinir sistemi olarak iki
kola ayrılmaktadır. Bu sistemin nöron adı verilen sinir hücresinin farklı isimler alan
uzantıları (akson, hücre gövdesi ve dendritler) nöronlar arası iletişim noktaları
sinapslar ve nörotransmitter maddeler meydana getirir. Sinir dokuyu meydana
getiren hücreler uyarılabilmenin yanında uyarıyı iletebilme özelliğine sahiptir. Bu
özelliklerinden dolayı organlar uyum içinde çalışır.
SSS’ye ait hücreler arasındaki ya da SSS ile endokrin sistem arasındaki
iletişimde etkili olan belirli kimyasal aracılar vardır. SSS’nin eksitatör ve inhibitör
özelliğe sahip aracıları vardır. Bunlar asetilkolin (eksitatör-inhibitör), noradrenalin
(inhibitör), adrenalin, dopamin, serotonin, glutamat ve aspartat (eksitatör), Glisin
ve taurin (inhibitör), gamaaminobutirik asit (GABA, inhibitör)’tir.