Türkiye’nin Soğuk Savaş dönemindeki dış politikasını “güç dengesi” açısından incelemeyi amaçlayan bu çalışma, Türkiye’nin bu dönemde parçası olduğu ittifakın kolektif çıkarları ile kendi ulusal çıkarları arasında olası bir çatışmada dış politikasını nasıl şekillendirdiği sorusuna yanıt aramayı hedeflemiştir: Uluslararası belirsizliklerin yarattığı riskleri arka planda tutarak ulusal çıkarlarını güçlü bir şekilde koruyacak bir dış politika izleyip izlemediğinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu nedenle kuruluş döneminden kaynaklanan dinamikleri de göz önüne alınmaktadır. Türkiye’nin Soğuk Savaş döneminde nasıl bir dış politika geliştirdiğine, Türk Dış Politikasının bu süreçte Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ile olan ilişkilerinin neden ve hangi koşullar altında değiştiğine ve son olarak nasıl yeniden şekillendiğine dair sorulara yanıt aranmaktadır. Nitel araştırma yöntemini benimseyen çalışma, çeşitli diplomatik arşiv belgeleri de dahil olmak üzere birincil ve ikincil kaynakları kullanarak araştırma problemini incelemeyi hedeflemiştir. II. Dünya Savaşı'ndan kısa bir süre sonra Türkiye, toprak bütünlüğüne ve egemenliğine doğrudan tehdit olan SSCB'yi vazgeçirebilmeye yönelik “güç dengesi”ni sağlayacak bir dış politika benimsemek zorunda kalmıştır. Bu nedenle, “rasyonel dış politika tercihinin” bir parçası olarak Türkiye, özellikle Soğuk Savaş'ın başlangıcında ABD ile iş birliğine gitmiş ve Batı ittifakının bir parçası olmuştur. Ancak NATO üyeliği, Türkiye'nin kendisine yönelik SSCB tehdidinin bertaraf edilmesine yönelik kesin bir çözüm sağlamamış, hatta Türkiye bu sefer de NATO üyeliğine bağlı olarak daha açık bir hedef halini almıştır ve Türkiye’nin, müttefiki ABD ile ilişkilerinde Jüpiter Füzeleri ve Kıbrıs’a bağlı güven krizi baş göstermiştir. Bu nedenle, Türkiye’nin “güç dengesi” politikası, “aşırı dengeleme” ile sekteye uğramıştır. Devlet Batı yanlısı dış politika yönelimini yeniden şekillendirerek bu sefer de aşırı dengelemeyi optimal dengeye çekecek bir siyasete kayış göstermiştir. Bu kayışla birlikte Türkiye SSCB ile sınırlı bir yakınlaşma siyaseti benimsemiş ve bunun neticesinde bir NATO üyesi olmasına rağmen SSCB’nin Varşova Paktı dışında yardım sağladığı bütün devletler arasında en fazla ekonomik desteği alan devlet haline gelmiştir. Diğer taraftan da ABD’nin Ortadoğu bölgesinde yer alan devletler arasında verdiği destek açısından üçüncü sırada yer almaya başlamış ve böylece yeniden güçler dengesini sağlamıştır. Bu makale, devlet analiz düzeyini benimseyen Klasik Realizm ya da yapı analiz düzeyinde çalışan Neorealist çerçevelerin Türkiye’nin Soğuk Savaş’taki dış politikasını açıklamak için kısıtlı olduğunu iddia ederek, Neoklasik Realist bir bakış açısı çerçevesinde Türkiye’nin bu dönemde ABD ve SSCB ilişkilerini açıklamayı hedeflemiştir. Bu doğrultuda, Türkiye'nin Soğuk Savaş'ın başlangıcında Sovyet tehdidine bir yanıt olarak “güç dengesi” politikası geliştirdiği ve bu minvalde devletin ulusal güvenlik nedeniyle politikalarını yeniden gözden geçirdiğinde ise ABD ile yaşadığı krizlere, SSCB ile sınırlı iş birliğinin de dahil olduğu yanıtlar vererek, dış politikada “optimal dengeye” ulaşmak için kendi özgün koşullarında bir karşı denge unsurunu bulduğunu savunmaktadır.
With the aim of examining Türkiye’s foreign policy during the Cold War in terms of “balance of power,” this paper investigates whether Türkiye pursued a foreign policy that would strongly protect its national interests by keeping the risks of the international uncertainties in the background in a possible conflict between the collective interests of the alliance that it was a part of and its own national interests during the Cold War. To this end, the study requests for answers to the questions of what kind of foreign policy Türkiye developed during the Cold War, including the period when the Republic was founded, and why and under what conditions these behaviours changed and re-shaped within the scope of the state's relations with the United States of America (the US) and the Union of Soviet Socialist Republic (USSR). Adopting the qualitative research method, this paper aims to explore its research problem by using primary and secondary sources, including various diplomatic archive documents. In line with its objective, it is demonstrated that Türkiye with an aim of optimal balance, prioritized its national security interests over the interests of the US and the collective security organization that it was a part of. Soon after the World War II, Türkiye had to adopt a foreign policy that must have repel the direct threat to its territorial integrity and sovereignty from the USSR. Thus, as a part of “rational foreign policy choice”, Türkiye selected to be a part of the Western alliance, particularly in a cooperation with the US at the very beginning of the Cold War. Yet NATO membership was not the best and complete solution for the threat that it faced from the USSR. Indeed, Türkiye soon experienced a crisis of confidence in its relations with its ally, the US, on the Jupiter missiles crisis and Cyprus conflict. Therefore, Türkiye, balance of power policy of which was challenged by overbalancing, had to re-shape its pro-Western foreign policy orientation. In line with this, Türkiye sought rapprochement, albeit limited, with the USSR, that would allow the state, a NATO member, to receive the highest economic support from the USSR among the all states outside the Warsaw Pact. On the other hand, it has risen to third place among the states to which the US provides aid in the Middle East region. This study aims to provide a neo-classical realist explanation by arguing that the systemic structure-level analyses of neo-realism and the state level analyses of classical realism are limited to explain Türkiye’s relations with the US and the USSR in the Cold War. Within this framework, this article argues that Türkiye aimed to develop a “balance of power” policy as a response to the Soviet threat at the very beginning of the Cold War, and that when the state reconsidered its policies for national security priorities, Türkiye found a counterbalance in its own unique circumstances to reach an “optimal balance” in its foreign policy orientation by responding to the crises it experienced with the USA, including limited cooperation with the USSR.
