Kıpçakça Yazılmış Kitâbü'l Ef'âl Özgün Bir Eser midir?

12. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, Niğde, Türkiye, 21 - 23 Mayıs 2025, cilt.1, ss.11-16, (Tam Metin Bildiri)

Emin Eminoğlu’nun 2011 yılında yayımladığı Kitâbü’l Ef’âl-Kıpçakça Satır Arası Sözlük,

Memlûk coğrafyasının önemli sözlüklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Tek nüshası Ahmet

İyimaya'nın kütüphanesinde bulunan eser, Arapça temmet kaydından öğrenildiği üzere ‘Abbâs ibni

Hamza es-Sabrânî tarafından 1356’da Mısır’da yazılmıştır. Harezm Türkçesi etkisi taşıyan eser, satır arası

sözlük yöntemiyle Arapça fiillere Türkçe ve bazen Farsça karşılıklar eklenerek düzenlenmiştir. Eserin adı,

Ebû Hayyân’ın Kitâbü’l-Ef’âl fî Lisâni’t-Türk adlı kayıp eseriyle ilişkilendirilmişse de herhangi bir

bağlantı bulunmamaktadır. Kitâbü’l Ef’âl’in düzeni ve içeriği, Zemahşerî’nin Harezm Şahı Atsız için

yazdığı Mukaddimetü’l Edeb ile büyük benzerlik göstermektedir. Mukaddimetü’l Edeb’in bilinen en eski

nüshaları 12. ve 13. yüzyıllara aittir ve eser Arapça kelime ve cümlelerin altına Farsça, Türkçe veya

Moğolca karşılıklar eklenmiş şekilde düzenlenmiştir. Eminoğlu’nun çalışması, Kitâbü’l Ef’âl’in

Mukaddimetü’l Edeb’in bir nüshası olduğunu kanıtlayan metin karşılaştırmaları içerir. Eserin baştan sona

düzeni, fiillerin baplara göre sıralanışı ve kullanılan metinler örtüşmektedir. Bu bulgular, Kitâbü’l Ef’âl’in

aslında Mukaddimetü’l Edeb’in farklı bir kopyası olduğunu açıkça ortaya koymaktadır