ÖZET
Suci Yazıtı Moğolistan’da bulunan ancak daha sonra kaybolan ve bugün nerede olduğu bilinmeyen önemli yazıtlardan biridir. Yazıt 11 satırdan oluşmakta olup ilk dokuz satır aşağıdan yukarıya doğru, 10 ve 11. satırlar ise sağdan sola doğru yazılmıştır. İlk zamanlar Yenisey bölgesi yazıtlarından biri olarak değerlendirilen yazıtla ilgili çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmaların büyük bir bölümünün yazıtın ilk satırıyla ilgili olduğu söylenebilir. Yazıtın ilk satırından hareket ederek çeşitli tarihlendirme önerileri ortaya atılmıştır. Bu önerilerin, yazıtın ya Uygur Kağanlığı dönemine ya da Moğolistan’daki Kırgız egemenliği dönemine ait olduğu yönünde olduğunu söylemek mümkündür. Yazıtta Kırgızların adının geçmesi ve yazıt kahramanının Kırgız olması yazıtın değerini artırmaktadır. Bu makalede yazıtın ilk satırının sonunun kel[tim] ‘geldim’ biçiminde tamamlanmasından kaynaklanan bir anlamlandırma sorunu üzerinde durulmuştur. kel[tim] ‘geldim’ biçiminde tamamlanan satırdan yazıt kahramanının nereden nereye geldiği gibi karmaşık bir durumla karşı karşıya kalınmaktadır. Satırın sonunun kel[igme] ‘gelen’ biçiminde tamamlanması durumunda, kel[igme] ‘gelen’ sözcüğünün, ikinci satırın başında bulunan kırkız oglı ad tamlamasının sıfatı olduğu ortaya çıkmakta, böylelikle yazıt kahramanı bir yerden bir yere gitmemekte, kel– fiili ile Kırgızların orta ve kuzey Moğolistan’ı ele geçirme amaçlı gelişlerinden söz edildiği anlaşılmaktadır. Önceleri Klyaştornıy, Bazin ve Mori tarafından önerilen ata ‘atarak, sürerek’ zarfının satırın anlamsal bağlamına da uyduğu görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Eski Türk Yazıtları, Moğolistan Yazıtları, Eski Türkçe, Suci Yazıtı, Kırgızlar.
A NEW SUGGESTION ON THE FIRST LINE OF THE SUCI INSCRIPTION
ABSTRACT
Suci Inscription is an important inscription, which later disappeared and today it is not known where it is located. The inscription is made up of 11 lines; the first nine are from bottom to top, and the 10th and 11th lines are from right to left. There are a number of studies on the inscriptions, which was once thought to be an inscription from the area of Yenisei. It can be well said that the great majority of these studies deal with the first line of the inscription. Benefitting from the first line of the inscription, a number of dates have been suggested about the period of the inscription. According to these suggestions, the inscription either belongs to the period of Uighur Khanate or to the period of the Kyrgyz rule in Mongolia. The fact that in the inscription the name of the Kirgiz is mentioned and the hero of the inscription is Kirgiz increase the significance of the inscription. In this article an emphasis has been made on the problem of the interpretation at the end of the first line of the inscription, which results from the kel[tim] ‘I came’ completion of the line. A complicated situation about whence the hero of the inscription came to arises from the kel[tim] ‘I came’ completion. If the end of the line is completed as kel[igme] ‘coming’, then it appears that the word is the adjective of the noun phrase of kırkız oglı, which is at the beginning of the second line. As a result, the hero of the inscription is not going from somewhere to somewhere; from the verb kel– it is understood that it mentions that the Kirgiz came for the purpose of capturing middle and North Mongolia. It also seems that it is meaningfully suitable with the adverb ata ‘driving, expelling’ as previously suggested by Klyaştornıy, Bazin and Mori.
Key Words: Old Turkic Inscriptions, Inscriptions of Mongolia, Old Turkish, Inscription of Suci, The Kirgiz.