Akademik Veri Yönetim Sistemi
IX. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Malatya, Türkiye, 2 - 04 Kasım 2017, ss.294-300
Hazar devri Türk tarihi ve Dağıstan tarihi açısından son derece ehemmiyetli bir eser olan Derbendnâme’nin herhangi bir nüshası henüz Türkiye’de yayınlanmış değildir. Türkiye Yazmalar Kataloğunda, çeşitli ülkelerin kütüphanelerinde bulunan birçok Derbendnâme nüshası kayıtlıdır. Ancak bunlar arasında, Bakü’deki Azerbaycan Millî İlimler Akademisi M?h?mm?d Füzuli Adına El Yazmaları Enstitüsünde bulunan üç Derbendnâme nüshası bulunmamaktadır. Bu üç nüshadan biri olan 613 arşiv numaralı nüsha, sonundan eksik olmakla birlikte, dili açısından oldukça ilginçtir. Baştan sona Kıpçak Türkçesi etkisinde bir Azerbaycan Türkçesi ile yazılan nüshanın dili, Kafkasya’da Türk lehçelerinin kendi aralarındaki hiyerarşi ve bulundukları iç münasebetler bakımından önemli ipuçları vermektedir. Gerek ses bakımından gerek yapı bakımından gerekse kelime haznesi bakımından Kıpçak Türkçesinin izlerini taşıyan nüshanın dili, fiilimsiler bakımından da dikkat çekici unsurlar barındırmaktadır. Metinde fiilimsiler, gerek yapı bakımından gerekse kullanılış şekilleri ve ifade ettikleri anlam itibarıyla hem Oğuz Türkçesi hem de Kıpçak Türkçesi hususiyetleri göstermektedirler. Kıpçak Türkçesi hususiyetleri arasında bilhassa Kumuk Türkçesine ait unsurlar dikkati çekmektedir. Metinde kullanılan isim-fiillerde pek fazla bir karışıklık görünmezken zarf-fiillerde ve bilhassa sıfat fiillerde lehçe karışıklığının hat safhada olduğu görülmektedir.
None of the copies of Derbend-nameh, which is a highly important work dealing with Khazar-Turkic period history of Dagestan, are published in Turkey up to date. Many copies present in the libraries of various countries are recorded in the Manuscripts Catalogue of Turkey. However the three copies present in the Fuzuli Manuscripts institute if Baki Academy of Science are not among these recorded copies. The one recorded with the archive tag A-613 is highly interesting with regards to the language it is written with. The copy. Which is written with a Kipchak influenced Azeri Turkic displays important clues with regards to the intra-Turkic linguistic hierarchy and contacts in the Caucasus. The language of the copy, which bears phonological, morphological and lexical Kipchak influences also contains interesting features with regards to verbals. Verbals present in the text display both Oguzic and Kipchak structural and semantic features. Kumyk characteristics among Kipchak ones are particularly prominent. Not many disorder are seen in the use of verbal nouns. However the use of verbal adverbs and participles display a great amount of features of intra-Turkic language contact.