Akademik Veri Yönetim Sistemi
İksad Yayınevi, Ankara, 2023
Her bireyin karşılaması gereken
psikolojik ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçların karşılanmasında sahip olunan
yetkinlik inançları büyük önem taşımaktadır. Bireyin psikolojik ihtiyaçlarının
karşılanması psikolojik iyi olma düzeylerini de olumlu şekilde etkileyecektir.
Bu araştırmada ergenlerin psikolojik ihtiyaçları,
yetkinlik inançları ve psikolojik iyi oluş durumlarının bazı özlük
niteliklerine göre farklılaşma durumu ve
psikolojik ihtiyaçlar, yetkinlik inançları ve psikolojik iyi oluşları
arasındaki ilişki durumu incelenmiş,
psikolojik ihtiyaçlar alt ölçek puanlarının, yetkinlik inançları ve
psikolojik iyi oluş durumlarını ne düzeyde açıkladığı incelenmiştir.
Araştırmanın bağımsız değişkenleri ergenlerin cinsiyetleri, okul türleri, sınıf
seviyeleri ve anne - baba eğitim durumlarıdır. Bağımlı değişkenleri ise
psikolojik ihtiyaçlar, yetkinlik inançları ve psikolojik iyi oluş durumlarıdır.
Araştırmada Kayseri il merkezinde bulunan Anadolu lisesi,
genel lise ve meslek lisesinde okumakta olan 1250 ergenden veri toplanmıştır.
Ergenlerin psikolojik ihtiyaçlarını belirleyebilmek için
Heckert vd. (2000) tarafından geliştirilen ve Kesici (2008) tarafından
Türkçe’ye uyarlanan “Yeni Psikolojik İhtiyaç Değerlendirme Ölçeği”; ergenlerin
yetkinlik inançlarını belirleyebilmek için Muris (2001) tarafından geliştirilen
ve Çelikkaleli vd. (2006) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Ergenlerde Yetkinlik
Beklentisi Ölçeği”; psikolojik iyi oluş durumlarını belirleyebilmek için de,
Ryff (2005) tarafından geliştirilen ve Akın (2008) tarafından Türkçe’ye
uyarlanan “Psikolojik İyi Olma Ölçeği” kullanılmıştır.
Verilerin analizinde SPSS programının 16.0 versiyonu
kullanılmıştır. Ergenlerin psikolojik ihtiyaçlar, yetkinlik inançları ve
psikolojik iyi oluş puan ortalamalarının cinsiyet değişkeni açısından
farklılaşma durumunu ortaya koymak amacıyla bağımsız gruplar için t testi
kullanılmıştır. Psikolojik ihtiyaçlar, yetkinlik inançları ve psikolojik iyi
oluş puan ortalamalarının okul türü, sınıf seviyeleri ve anne – baba eğitim
durumları açısından farklılaşma durumunu ortaya koymak amacıyla tek yönlü
varyans analizi kullanılmış, farklılaşmanın kaynağını belirleyebilmek için
tukey testi uygulanmıştır. Ergenlerin psikolojik ihtiyaçlar, yetkinlik inancı
ve psikolojik iyi oluş alt ölçeklerinden aldıkları puanlar arasındaki ilişkiyi
belirlemek için Pearson korelasyon tekniği kullanılmıştır. Psikolojik ihtiyaçların alt boyutlarının yetkinlik
inançlarını ve psikolojik iyi oluşu ne düzeyde açıkladığını belirlemek amacıyla
da çoklu regresyon analizi tekniği kullanılmıştır.
Yapılan analizler sonucunda elde edilen bulgular aşağıda
verilmiştir:
1.1.Ergenlerin
psikolojik ihtiyaçları ile cinsiyet, okul türü, sınıf düzeyi, anne – baba
eğitim durumları arasındaki farklılaşmaya yönelik bulgular:
ü Ergenlerin cinsiyetleri ile özerklik ve başatlık
ihtiyaçları arasında anlamlı farklılık gözlenmiştir.
ü Ergenlerin devam ettikleri okul türleri ile başarı,
başatlık, özerklik ihtiyaçları arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır.
ü Baba eğitim durumları ile başarı ihtiyaçları arasında
anlamlı farklılık bulunmaktadır.
1.2.Ergenlerin
yetkinlik inançları ile cinsiyet, okul türü, sınıf seviyesi, anne – baba eğitim
durumları arasındaki farklılaşmaya yönelik bulgular:
ü Ergenlerin cinsiyetleri ile akademik ve duygusal
yetkinlik inançları arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır.
ü Ergenlerin devam ettikleri okul türleri ile duygusal
yetkinlik inançları arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır.
1.3.Ergenlerin
psikolojik iyi oluş durumları ile cinsiyet, okul türü, sınıf seviyesi, anne –
baba eğitim durumları arasındaki farklılaşmaya yönelik bulgular:
ü Ergenlerin cinsiyetleri ile yaşam amacı ve öz kabul iyi
oluş durumları arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır.
ü Ergenlerin devam ettikleri okul türleri ile çevresel
hâkimiyet ve diğerleriyle olumlu ilişkiler iyi oluş durumları arasında anlamlı
farklılık bulunmaktadır.
ü Ergenlerin sınıf seviyeleri ile yaşam amaçları iyi oluş
durumları arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır.
ü Baba eğitim durumları ile özerklik ve bireysel gelişim
iyi oluş durumları arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır.
ü Anne eğitim durumları ile diğerleriyle olumlu ilişkiler,
yaşam amaçları ve öz kabul iyi oluş durumları arasında anlamlı farklılık
bulunmaktadır.
ü Ergenlerin başarı ihtiyacı ile psikolojik iyi oluşun
bütün boyutları (özerklik, çevresel hâkimiyet, bireysel gelişim, diğerleriyle
olumlu ilişkiler, yaşam amaçları, öz kabul) arasında anlamlı düzeyde ilişki
bulunmaktadır.
ü Ergenlerin ilişki ihtiyacı ile özerklik, diğerleriyle
olumlu ilişkiler iyi oluş durumları arasında anlamlı düzeyde ilişki
bulunmaktadır.
ü Ergenlerin özerklik ihtiyacı ile çevresel hâkimiyet,
bireysel gelişim, diğerleriyle olumlu ilişkiler, yaşam amaçları ve özerklik iyi
oluş durumları arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır.
ü Ergenlerin başatlık ihtiyacı ile öz kabul, çevresel
hâkimiyet, bireysel gelişim, yaşam amaçları ve özerklik iyi oluş durumları
arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır.
ü Ergenlerin başarı ihtiyacı ile yetkinlik algısının bütün
boyutları arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır. İlişki ihtiyacı ile akademik
ve sosyal yetkinlik boyutları arasında, özerklik ihtiyacı ile sosyal ve
duygusal yetkinlik inancı arasında ayrıca başatlık ihtiyacı ile yetkinlik
algısının bütün boyutları arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır
ü Ergenlerin akademik, duygusal ve sosyal yetkinlik
inançları ile psikolojik iyi oluşun bütün boyutları (özerklik, çevresel
hâkimiyet, bireysel gelişim, diğerleriyle olumlu ilişkiler, yaşam amaçları, öz
kabul) arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır.
ü Psikolojik ihtiyaçların başarı ihtiyacı alt boyutu
yetkinlik inancının bütün alt boyutlarını (akademik, duygusal, sosyal) pozitif
yönde ve anlamlı şekilde açıklamaktadır.
ü Psikolojik ihtiyaçların başarı ihtiyacı alt boyutu
psikolojik iyi oluşun bütün alt boyutlarını (özerklik, çevresel hâkimiyet,
bireysel gelişim, diğerleriyle olumlu ilişkiler, yaşam amaçları, öz kabul)
pozitif yönde ve anlamlı şekilde açıklamaktadır.
ü Psikolojik ihtiyaçların özerklik ihtiyacı alt boyutu
sosyal yetkinlik inancını pozitif yönde ve anlamlı şekilde, akademik yetkinlik
inancını ise negatif yönde ve anlamlı şekilde açıklamaktadır.
ü Psikolojik ihtiyaçların özerklik ihtiyacı alt boyutu
diğerleriyle olumlu ilişkiler ve özerklik iyi oluş boyutlarını pozitif yönde ve
anlamlı şekilde, yaşam amaçları ve öz kabul iyi oluş durumlarını ise negatif
yönde ve anlamlı şekilde açıklamaktadır.
ü Psikolojik ihtiyaçların başatlık ihtiyacı alt boyutu sosyal yetkinlik inancını pozitif yönde ve anlamlı
şekilde açıklamaktadır.
ü Psikolojik ihtiyaçların başatlık ihtiyacı alt boyutu öz
kabul, özerklik, çevresel hâkimiyet ve yaşam amacı iyi oluş durumlarını pozitif
yönde ve anlamlı şekilde açıklamaktadır.
ü Psikolojik ihtiyaçların ilişki ihtiyacı alt boyutu sosyal
yetkinlik inancını pozitif yönde ve anlamlı şekilde açıklamaktadır.
ü Psikolojik ihtiyaçların ilişki ihtiyacı alt boyutu
diğerleriyle olumlu ilişkiler iyi oluş durumunu pozitif yönde ve anlamlı
şekilde, öz kabul iyi oluş durumunu ise negatif yönde ve anlamlı şekilde
açıklamaktadır.
Araştırma bulguları literatür ışığında tartışılmış,
yorumlanmış ve bu doğrultuda önerilerde bulunulmuştur.