Dağıstan’da Avarcanın Türkçenin Yerine Başlıca Dil Olarak İkame Ettirilme Süreci


PELER G. Y.

X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Eskişehir, Türkiye, 17 - 19 Ekim 2018, ss.1247-1253

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Eskişehir
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.1247-1253
  • Erciyes Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Tarihin kayıt altına aldığı en eski devirlerden beri çok dilli bir bölge olan Dağıstan’da, Ortaçağ’dan itibaren Türk lehçeleri ortak iletişim aracı olmuşlardır. Dağıstan sınırları içerisinde konuşulan Azerbaycan Türkçesi, Kumuk Türkçesi ve Nogay Türkçesi, ülkenin değişik bölgelerinde farklı oranlarda etkili olmuştur. Hususiyetle Kumuk Türkçesinin tesiri Dağıstan hudutlarının dışına taşmıştır. 1917 yılında Kuzey Kafkasya Cumhuriyetinin ilan edilmesi sonrasında, uygulamada zaten mevcut olan bu durum resmî hâle gelmiştir. Fakat bu devletin Kızıl Ordu tarafından yıkılmasını müteakip, Sovyet yöneticileri, Türkçenin Kafkasya’daki nüfuzunu bertaraf etme çalışmalarına başlamışlardır. Bu duruma rağmen Dağıstan’ın mahallî komünist yöneticileri Türkçeyi 1930 senesine kadar eğitim dili olarak muhafaza etmeyi başarmışlardır. Bu tarihten itibaren uygulanmaya başlanan dil, eğitim, milliyetler ve göç siyasetleri sonucunda Avarca, Lezgice, Dargıca vs. gibi Kafkas dilleri resmiyet kazanarak eğitim-öğretim ve basın dilleri hâline gelmişlerdir. Bunun sonucunda bu diller günümüzde yüzbinlerce kişi tarafından kullanılır duruma gelmiş ve Türkçenin Dağıstan’daki etkisi azaltılmıştır. Bilhassa Avarca, uygulanan milliyetler siyasetinin bir sonucu olarak Dağıstan’da başlıca dil hâline gelmiştir.

Turkic languages had served as lingua francas in Dagestan, which has been a multilingual region from the beginning of history, since medieval times. Azerbaijani, Kumyk and Nogai had been influential in different parts of Dagestan at various levels. Particularly the influence of Kumyk has surpassed the borders of Dagestan. After the declaration of Republic of Northern Caucasia in 1917 this de facto situation has become de jure. However after the destruction of this republic by the Red Army elimination of the Turkish language has become the main goal. Nevertheless the local communists in Dagestan had been successful in preserving Turkish as the language of education since 1930. From then on Caucasian languages like Avar, Lezgin and Dargin has gained officialdim and become languages of education and media as a result of policies of language, education, nationalities and emigration. Consequently these languages has become languages with hundreds of thousands speakers and the influence of Turkic language in Dagestan has decreased. Avar in particular has become the main language in Dagestan as a result of the nationalities policy.