Azerbaycan Özgün Folklor Türlerinden Meyxana Sanatı Üzerine Kısa Bir İnceleme

Kerimov R.

Uluslararası Erciyes Multidisipliner Araştırmalar Kongresi, Kayseri, Türkiye, 26 - 28 Nisan 2019, ss.55-56

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Kayseri
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.55-56
  • Erciyes Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Söz söyleme sanatının en önemli özelliklerinden biri de karşılıklı atışmaların doğaçlama söylenebilmesidir. Spontane verilen bir ayak üzerine, belli kriterler çerçevesinde cevap oluşturup kafiyeye uydurmanın o kadarda kolay olmadığı açıktır. Bu bağlamda, Azerbaycan folklorik unsurlarından meyhana (meyxana) sanatı, son zamanlarda sözlü halk edebiyatıyla ilgili araştırmaların odak noktalarından biri haline gelmiştir. Genellikle klasik Azerbaycan edebiyatında rastlanan Farsça meyxana sözü, “içki içilen ve satılan yer” anlamına gelmekle birlikte “söz meclisi” manası da ifade etmektedir. Bu durumda “mey” söz, “hane” ise yer anlamında kullanılır. Meyxana, bir veya iki kişinin belirli bir konu üzerine hazırlıkları olmadan, anında doğaçlama yoluyla mizahi unsurlar içeren küçük kafiyeli dörtlükler söyledikleri bir diyalogdur. Böyle bir karşılıklı diyalog biçimine deyişmə (atışma) denir. Sanatçılar arasında gerçekleşen bu atışmalara izleyiciler de müdahale ederek tekerlemeler veya atışma konuları sunma olanağına sahip olabilmektedirler. Günlük yaşamda halkın ilgisini çektiği hemen hemen her şey meyxana’nın konusunu şekillendirebilir. Emprovizasyon söylenilen bu söz sanatı, birçok müzikolog ve edebiyatçı tarafından “söz mucizesi” olarak nitelendirilmiştir. Meyxana fenomenine iki temel boyuttan bakılabilir. Bunlardan biri halk gösterileri ve törenlerden epizotlar sergileyen performans boyutudur. İkinci boyut, klasik doğu şiiri unsurları içeren poetik yapıdır. Bütün bunların müzik ve ritmik çalgılar eşliğinde söyleniyor olması, meyxana’ya farklılık kazandıran bir diğer etkendir. Eskiden, Bakü ve köylerinde söylenilen meyxana, zamanla Azerbaycan’ın neredeyse tamamına yayılmıştır. Sovyetler yönetimi döneminde, “sokak kültürü” olarak nitelendirilen meyxana, yok edilmeye çalışıldığı halde bunu başaramamışlar. Güçlü ideolojik makine halkın ideallerini değiştirse de insanların geçmişine gölge düşürememiş, meyxana sevenlerinin dillerinde söylenmeye devam etmiştir. Batılılar için rap kültürünü çağrıştıran bu geleneksel müzikli şiirsel tür, bugün Bakü ve çevresindeki köylerde icra edilen en yaygın folklorik unsurlardandır. Azerbaycan’ın Abşeron bölgesinde çok yaygın olan bu söz sanatına ilgi her geçen gün artmaktadır. Bu çalışmada meyxana geleneği üzerine kısa bir değerlendirme yapılacaktır.