Dîvânü Lugâti’t-Türk’te Oğuzca Olarak Geçen kündi “rezil, aşağılık” Kelimesinin Etimolojisi Üzerine Notlar


Creative Commons License

GÜNER G.

Gazi Türkiyat, Türkoloji Araştırmaları Dergisi, cilt.16, ss.15-21, 2015 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 16
  • Basım Tarihi: 2015
  • Dergi Adı: Gazi Türkiyat, Türkoloji Araştırmaları Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.15-21
  • Erciyes Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

 

Dîvânü Lugâti’t-Türk “Türk lehçelerinin Sözlüğü” anlamındadır ve gerçekten de adına yaraşır bir şekilde XI. yüzyıl Türk dünyasında konuşulan Türk lehçelerinin birçoğu hakkında ses, şekil, söz varlığı ve anlam bilgisi düzeyinde önemli bilgileri ihtiva etmektedir. Eserin yazıldığı dönem (1072–1077), aynı zamanda Selçukluların da Türk-İslam tarihinde zirvede oldukları bir zamandır. Bu bağlamda Oğuz Türkçesi, Dîvân’da Kâşgarlı’nın incelediği Türk lehçeleri içerisinde ilk sıralarda yer almaktadır. Dîvânü Lugâti’t-Türk’te Kâşgarlı Mahmud’un ölçünlü Türkçede az kullanılan yahut yaygın olarak kullanılmayan kelimelere yer vermediği bilinmektedir. Eserin ağırlıklı olarak Türkçe kelimelerden oluşan söz varlığı içinde İran dillerinden yapılan genel alıntılar ve anlam alıntıları önemli bir yer tutmaktadır. Bu durum aynı zamanda İran dillerinden yapılan alıntılar için de bir kırılma noktasıdır. Dîvânü Lugâti’t-Türk’e kadar yapılan alıntılamalar çoklukla İslam öncesi döneme aittir ve doğrudan İslam etkisi dışında gerçekleşmiş olan birinci katman alıntılamalardır. Dîvânü Lugâti’t-Türk’teki İran dilli birinci katman ögelerin kaynağı ve Türkçeye giriş tarihi, Arapça kelimelerden çok daha eski ve kaynak İran dili bakımından da çoğu zaman belirsizdir. Bu sebepledir ki sözlükte geçen bu birinci katman alıntılamaların bir bölümü, XI. yüzyılda Kâşgarlı’nın dahi anlayamayacağı biçimde dile işlemiş ve Türkçe kökenli sözlerden neredeyse ayırt edilemez bir şekle bürünmüştür. Bu çalışmada tarihî Türk dili alanında ilk defa Dîvânü Lugâti’t-Türk’te tespit edebildiğimiz ve İran dilli bir alıntı olduğunu düşündüğümüz kündi () “rezil, aşağılık, iğrenç” kelimesi üzerinde durulacaktır. Kelimenin kaynağı olduğunu düşündüğümüz Sanskritçe “aptal, üşengeç, tembel, ahmak” anlamına gelen kuntha ve güçlü, yiğit” anlamını ifade eden kunthah ile birlikte Farsçada mevcut (sıf.) kond ~ kund () “aptal, sersem, anlayışsız” biçimleriyle ilişkisi belirlenmeye çalışılacaktır.

 

As it is known Dîvân Lugât at-Türk means “Compendium of the Turkic Dialects” and in a manner befitting to its name, it contains very important knowledge about the phonology, morphology, lexicology and semantic of the dialects which spoken in Turk’s world at XI century. When Dîvân Lugât at-Türk was written (1072-1077) The Seljuks are at the top of the Turkic and Islamic history. In this context, Oghuz Turkic takes first place among the Turkic dialects at Dîvân Lugât at-Türk which Kâshgarî examined. It is known that Mahmoud al-Kâshgarî was keeped of the words at Dîvân Lugât at-Turk which were obsolescent at standart Turkic of his epoch. Dîvân Lugât at-Turk’s vocabulary is mainly Turkic words but the quoted words and meaning citations from Iranian languages are occupies an important place. This citation are mostly belongs to the pre-Islamic period and took place outside the influence of Islam. Resource of this first stage citations and the entry date of Turkic is much older than Arabic words and often ambiguous about the source of Iranian language. In this paper will be a review about a word at Dîvân Lugât at-Turk which is not detected yet in another historical and contemporary Turkic dialect: kündi () “vile”. We will be determine the relationship between kündi and Sanskrit kuntha “stupid, lazy, foolish”, kunthah “blunt, strong”; Iranian kond ~ kund (adj.) () “blunt, dull, not sharp; stupid”.