Akademik Veri Yönetim Sistemi
Turkish Studies - Social Sciences , sa.15, ss.489-509, 2020 (Hakemli Dergi)
Öz: Babürlüler yaklaşık iki asır Hint alt kıtasında; günümüzde Hindistan, Pakistan ve Bangladeş’in de
içerisinde bulunduğu birçok bölgede hüküm sürmüş ve bu geniş coğrafyalarda önemli anıtsal eserler inşa
etmişlerdir. Bu dönemde özellikle türbe mimarisinde eşsiz örnekler ortaya konulmuştur. Şah Cihan’ın eşi
Mümtaz Mahal için (1631-48) yaptırmış olduğu Agra şehrindeki Tac Mahal Türbesi belki de türbe mimarisini
yalnız Babürlü dönemi içinde değil, Türk-İslam dönemi çerçevesinde de erişilmez kılıp son safhasına
ulaştırmıştır. Tac Mahal, kendisinden sonra yapılan birçok türbeye örnek teşkil etmiş olabileceği gibi öncesinde
ve sonrasında inşa edilen birçok anıtsal mezarı gerisinde bırakmıştır. Araştırma konusunu oluşturan Bibi Ka
Makbere için de Tac Mahal Türbesi adeta bir prototip oluşturmuştur. Bibi Ka Makbere; Babürlü
hükümdarlarından Evrengzib’in oğlu Muhammed Azam Şah tarafından (1651-1661) annesi Dilras Banu
Begüm için Hindistan’ın Evrengabad şehrinde yaptırılmıştır. Türbe; hükümdar Evrengzeb'in validesi olan
Mümtaz Mahal'in türbesi Tac Mahal ile genel olarak benzetilmekte ve bundan dolayı “Dekkan'ın Tacı ya da
Mini Tac Mahal” adı ile anılmaktadır. Her iki mezar yapısı da dönemin hükümdarlarının gözde eşleri için
yaptırılmıştır. Yapının ana giriş kapısında bulunan kitabesinde; mimarının Tac Mahal’in mimarlarından olan
Üstad Ahmed Lahori’nin oğlu Ataullah olduğu ve dönemin mühendislerinden Hanspat Rai tarafından
tasarlandığı belirtilmektedir. Yapı, Babürlü Mimarisi’nin karakteristik özelliği olan çarbağ düzeninde bahçe
tasarımı ile de dikkat çekmektedir. Kare bir platform üzerinde yer alan ve platformunun her bir köşesinde ikişer
şerefeli minareleri bulunan türbe; dışarıdan kare, içeriden sekizgen planlı olup üzeri kubbe ile örtülüdür. Beyaz
kireç taşı ve alçı karışımı bir malzeme ile yapılmış olan türbenin; platformu ve kubbesi beyaz mermerden
oluşmaktadır. Türbenin mimari ve malzemesi yanında süsleme programı da oldukça önemlidir. Tac Mahal’in
yüksek kabartma ve oyma tekniği ile oluşturulan yoğun bitkisel süslemelerinin burada benzer bir şekilde, aynı
yoğunlukta ancak farklı bir malzeme kullanılarak beyaz mermer yerine kireç taşı ve alçı üzerine işlendiği
görülmektedir. Babürlü döneminin ilk anıtsal türbesi Delhi’deki Hümayun Türbesi iken son anıtsal türbesi Bibi
Ka Makbere’dir. Bu araştırmada türbenin Babürlü türbe örnekleri içerisindeki yeri ile birlikte İslam ve Türk
türbe mimarisindeki benzerlik ve farklılıkları değerlendirilmeye çalışılırken aynı zamanda türbenin hem
mimari özellikleri hem de süsleme programı üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Sanat Tarihi 1, Evrengabad 2, Babürlü 3, Türbe 4, Bibi Ka Makbere 5.