Uluslararası Erciyes Multidisipliner Araştırmalar Kongresi, Kayseri, Türkiye, 26 - 28 Nisan 2019, ss.55-56
Söz söyleme sanatının
en önemli özelliklerinden biri de karşılıklı atışmaların doğaçlama söylenebilmesidir.
Spontane verilen bir ayak üzerine, belli kriterler çerçevesinde cevap oluşturup
kafiyeye uydurmanın o kadarda kolay olmadığı açıktır. Bu bağlamda, Azerbaycan folklorik
unsurlarından meyhana (meyxana)
sanatı, son zamanlarda sözlü halk edebiyatıyla ilgili araştırmaların odak
noktalarından biri haline gelmiştir. Genellikle klasik Azerbaycan edebiyatında
rastlanan Farsça meyxana sözü, “içki
içilen ve satılan yer” anlamına gelmekle birlikte “söz meclisi” manası da ifade
etmektedir. Bu durumda “mey” söz, “hane” ise yer anlamında kullanılır.
Meyxana, bir veya iki kişinin belirli
bir konu üzerine hazırlıkları olmadan, anında doğaçlama yoluyla mizahi unsurlar
içeren küçük kafiyeli dörtlükler söyledikleri bir diyalogdur. Böyle bir karşılıklı
diyalog biçimine deyişmə (atışma) denir. Sanatçılar arasında
gerçekleşen bu atışmalara izleyiciler de müdahale ederek tekerlemeler veya atışma
konuları sunma olanağına sahip olabilmektedirler. Günlük yaşamda halkın
ilgisini çektiği hemen hemen her şey meyxana’nın
konusunu şekillendirebilir. Emprovizasyon söylenilen bu söz sanatı, birçok
müzikolog ve edebiyatçı tarafından “söz mucizesi” olarak nitelendirilmiştir. Meyxana fenomenine iki temel boyuttan
bakılabilir. Bunlardan biri halk gösterileri ve törenlerden epizotlar sergileyen
performans boyutudur. İkinci boyut, klasik doğu şiiri unsurları içeren poetik
yapıdır. Bütün bunların müzik ve ritmik çalgılar eşliğinde söyleniyor olması, meyxana’ya farklılık kazandıran bir
diğer etkendir. Eskiden, Bakü ve köylerinde söylenilen meyxana, zamanla Azerbaycan’ın neredeyse tamamına yayılmıştır. Sovyetler
yönetimi döneminde, “sokak kültürü” olarak nitelendirilen meyxana, yok edilmeye çalışıldığı halde bunu başaramamışlar. Güçlü
ideolojik makine halkın ideallerini değiştirse de insanların geçmişine gölge
düşürememiş, meyxana sevenlerinin
dillerinde söylenmeye devam etmiştir. Batılılar için rap kültürünü çağrıştıran bu geleneksel müzikli şiirsel tür, bugün Bakü
ve çevresindeki köylerde icra edilen en yaygın folklorik unsurlardandır. Azerbaycan’ın
Abşeron bölgesinde çok yaygın olan bu söz sanatına ilgi her geçen gün
artmaktadır. Bu çalışmada meyxana geleneği
üzerine kısa bir değerlendirme yapılacaktır.