Hibrid şekerpancarı çeşit geliştirme amaçlı poligerm tozlayıcı hat ıslahı


ARSLAN M. (Yürütücü), UZUN S., YILMAZ S.

TÜBİTAK Projesi, 2019 - 2022

  • Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
  • Başlama Tarihi: Kasım 2019
  • Bitiş Tarihi: Kasım 2022

Proje Özeti

Hibrid şekerpancarı çeşitleri kombinasyon yeteneği üstün olan monogerm stoplazmik erkek kısır (CMS) ana hat ile poligerm erkek fertil hattın melezlenmesi ile elde edilmektedir. Şeker Enstitüsü’nde 1964 yılında başlayan ıslah çalışmaları ile Türkseker-1, Türkşeker-poly 861 ve Türkseker-poly 863, Anadolumono ve Kayamono isimli isimli ilk yerli şekerpancarı çeşitleri geliştirilmiştir. Ancak geçen zaman içinde yerli çeşitler verim, kalite, hastalık ve zararlılara dayanıklılık yönünden yabancı çeşitlerle rekabet edemeyerek piyasada tutunamamıştır. Türkiye’de şeker pancarı tohumluk üretimi yabancı firmalardan anlaşmalı olarak temin edilen ana ve baba hatların kullanımı ile sürdürülmekte olup güncel yerli çeşidimiz bulunmamaktadır. Bu durum, ülkemizi şeker pancarı tohumculuğunda tamamen dışa bağımlı hale getirmiştir. Bu nedenle kök-gövde verimi ve şeker oranı yüksek hastalıklara dayanıklı yerli hibrid monogerm şekerpancarı çeşitlerinin geliştirilmesi önem arz etmektedir. Bir önceki projede (TÜBİTAK 115O399) 26 adet CMS şekerpancarı ıslah hattı, uyuşma yeteneği yüksek genel tozlayıcı bir hat (C363) ile melezlenerek kök-gövde verimi yönünden yüksek heterosis oranı (>%30) gösteren hatlar (C85,C307, C562, C758, A2123, FC605, FC708 ve L53) ve şeker oranı yönünden yüksek heterosis (>%10) gösteren hatlar (C522, SP85657 ve FC609) geliştirilmiştir. Hibrit şekerpancarı ıslahında başarı, kendilenmiş monogerm CMS hatların ve poligerm tozlayıcı hatların elde edilmesine ve melezlendiklerinde yüksek heterosis gösteren uygun melez kombinasyonlarının bulunmasına bağlıdır. Hibrid çeşit geliştirme amaçlı yürütülen ıslah programımızda 26 adet CMS hat ve sürdürücüleri olmasına rağmen sadece bir adet poligerm tozlayıcı hat bulunmaktadır.  Bu nedenle kök-gövde verimi ve şeker oranı yüksek hibrid çeşitlerin geliştirilmesi için heterosis oranları yüksek poligerm tozlayıcı hatların geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla 2019-2023 yılları arasında Erciyes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi’nde 3 yıl süre ile yürütülecek proje poligerm şekerpancarı genotiplerin kendilenmesi, generasyon süresini kısaltacak yöntem geliştirilmesi, poligerm hatların genetik karakterizasyonlarının yapılması, genel kombinasyon yeteneklerinin belirlenmesi, hibritlerde verim ve kalite kriterleri belirlenmesi olarak üzere 6 iş paketinden oluşmaktadır. Birinci iş paketinde embriyolar in-vitro’da kültüre alınarak bir yetiştirme sezonunda bir generasyon ilerleyebilecek ıslah süresini kısaltacak yöntem geliştirilecek, ikinci iş paketinde S5 kademesinde olan 22 adet poligerm genotip S6 kademesine kadar kendilenecek, üçüncü iş paketinde hatların genetik benzerlik/farklılık durumları 33 SSR markörü kullanılarak belirlecek ve heterotik gruplar oluşturulacak, dördüncü iş paketinde poligerm hatlar genel kominasyon yeteneği yüksek bir monogerm CMS hat (C307) ile yoklama melezine tabibi tutularak kök-gövde verimi ve şeker oranı yönünden heterosis oranları belirlenecek, beşinci iş paketinde kök-gövde verimi ve şeker oranı yönünden yüksek heterosis gösteren poligerm tozlayıcı hatlar bir önceki çalışma ile kök-göde verimi ve şeker oranı yönünden yüksek hetorosis oranına sahip olduğu belirlenen C85, C307, C562, C758, A2123, FC605, FC708, L53 C522, SP85657 ve FC609 monogerm CMS hatlar ile melezlenerek F1 hibritler elde edilecek, altıncı iş paketinde ise hibritlerin kök-gövde verimi şeker oranı gibi önemli tarımsal ve teknolojik özellikleri 4 ticari çeşidin kontrol çeşidi olarak kullanılacağı iki farklı lokasyonda belirlenecektir.

 

Projede beklenen amaç ve hedeflere ulaşılması halinde şekerpancarı hibrid çeşit ıslah programlarında kullanılmak üzere 22 adet poligerm tozlayıcı hat geliştirilecek, geliştirilen poligerm tozlayıcı hatlar monogerm CMS hatlarla melezlenerek F1 hibrid şekerpancarı çeşit adayları elde edilecek, F1 çeşit adaylarının verim ve kalite özellikleri tarla koşullarında belirlenecektir. Takip eden projelerle geliştirilecek yerli çeşitlerin üretimi şekerpancarı tohumluğunda dışa bağımlılığımızı ortadan kaldırarak ulusal ekonomiye katkı sağlayacaktır.