Akademik Veri Yönetim Sistemi
ARSLAN M. (Yürütücü), UZUN S., YILMAZ S.
TÜBİTAK Projesi, 2019 - 2022
Hibrid
şekerpancarı çeşitleri kombinasyon yeteneği üstün olan monogerm stoplazmik
erkek kısır (CMS) ana hat ile poligerm erkek fertil hattın melezlenmesi ile
elde edilmektedir. Şeker Enstitüsü’nde 1964 yılında başlayan ıslah çalışmaları
ile Türkseker-1, Türkşeker-poly 861 ve Türkseker-poly 863, Anadolumono ve
Kayamono isimli isimli ilk yerli şekerpancarı çeşitleri geliştirilmiştir. Ancak
geçen zaman içinde
yerli çeşitler verim, kalite, hastalık ve zararlılara dayanıklılık yönünden
yabancı çeşitlerle rekabet edemeyerek piyasada tutunamamıştır. Türkiye’de
şeker pancarı tohumluk üretimi yabancı firmalardan anlaşmalı olarak temin
edilen ana ve baba hatların kullanımı ile sürdürülmekte olup güncel yerli
çeşidimiz bulunmamaktadır. Bu durum, ülkemizi şeker pancarı tohumculuğunda
tamamen dışa bağımlı hale getirmiştir. Bu nedenle kök-gövde verimi ve şeker
oranı yüksek hastalıklara dayanıklı yerli hibrid monogerm şekerpancarı
çeşitlerinin geliştirilmesi önem arz etmektedir. Bir önceki projede (TÜBİTAK
115O399) 26 adet CMS şekerpancarı ıslah hattı, uyuşma yeteneği yüksek genel
tozlayıcı bir hat (C363) ile melezlenerek kök-gövde verimi yönünden yüksek
heterosis oranı (>%30) gösteren hatlar (C85,C307, C562, C758, A2123, FC605, FC708 ve L53) ve şeker oranı yönünden
yüksek heterosis (>%10) gösteren hatlar (C522, SP85657 ve FC609) geliştirilmiştir. Hibrit
şekerpancarı ıslahında başarı, kendilenmiş monogerm CMS hatların ve poligerm
tozlayıcı hatların elde edilmesine ve melezlendiklerinde yüksek heterosis
gösteren uygun melez kombinasyonlarının bulunmasına bağlıdır. Hibrid çeşit
geliştirme amaçlı yürütülen ıslah programımızda 26 adet CMS hat ve sürdürücüleri olmasına rağmen sadece bir adet poligerm
tozlayıcı hat bulunmaktadır. Bu nedenle kök-gövde
verimi ve şeker oranı yüksek hibrid çeşitlerin geliştirilmesi için heterosis
oranları yüksek poligerm tozlayıcı hatların geliştirilmesine ihtiyaç
duyulmaktadır. Bu amaçla 2019-2023
yılları arasında Erciyes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi’nde 3 yıl süre ile yürütülecek
proje poligerm şekerpancarı genotiplerin kendilenmesi, generasyon süresini
kısaltacak yöntem geliştirilmesi, poligerm hatların genetik karakterizasyonlarının
yapılması, genel kombinasyon yeteneklerinin belirlenmesi, hibritlerde verim ve
kalite kriterleri belirlenmesi olarak üzere 6 iş paketinden oluşmaktadır. Birinci iş paketinde
embriyolar in-vitro’da kültüre alınarak
bir yetiştirme sezonunda bir generasyon ilerleyebilecek ıslah süresini kısaltacak
yöntem geliştirilecek, ikinci iş paketinde S5 kademesinde olan 22
adet poligerm genotip S6 kademesine kadar kendilenecek, üçüncü iş
paketinde hatların genetik benzerlik/farklılık durumları 33 SSR markörü
kullanılarak belirlecek ve heterotik gruplar oluşturulacak, dördüncü iş
paketinde poligerm hatlar genel kominasyon yeteneği yüksek bir monogerm CMS hat
(C307) ile yoklama melezine tabibi tutularak kök-gövde verimi ve şeker oranı
yönünden heterosis oranları belirlenecek, beşinci iş paketinde kök-gövde verimi
ve şeker oranı yönünden yüksek heterosis gösteren poligerm tozlayıcı hatlar bir
önceki çalışma ile kök-göde verimi ve şeker oranı yönünden yüksek hetorosis
oranına sahip olduğu belirlenen C85, C307, C562, C758, A2123, FC605, FC708, L53 C522, SP85657 ve FC609 monogerm
CMS hatlar ile melezlenerek F1 hibritler elde edilecek, altıncı iş paketinde
ise hibritlerin kök-gövde verimi şeker oranı gibi önemli tarımsal ve teknolojik
özellikleri 4 ticari çeşidin kontrol çeşidi olarak kullanılacağı iki farklı
lokasyonda belirlenecektir.
Projede
beklenen amaç ve hedeflere ulaşılması halinde şekerpancarı hibrid çeşit ıslah
programlarında kullanılmak üzere 22 adet poligerm tozlayıcı hat geliştirilecek,
geliştirilen
poligerm tozlayıcı hatlar monogerm CMS hatlarla melezlenerek F1
hibrid şekerpancarı çeşit adayları elde edilecek, F1 çeşit adaylarının verim ve
kalite özellikleri tarla koşullarında belirlenecektir. Takip eden projelerle
geliştirilecek yerli çeşitlerin üretimi şekerpancarı tohumluğunda dışa
bağımlılığımızı ortadan kaldırarak ulusal ekonomiye katkı sağlayacaktır.