Akademik Veri Yönetim Sistemi
ALBAYRAK S. (Yürütücü), AKSOY A.
TÜBİTAK Projesi, 1002 - Hızlı Destek Programı, 2021 - 2022
İşleme ve depolama sırasında gıdaların bozulmasındaki sebeplerden biri lipit peroksidasyonu diğeri ise gıda kaynaklı patojen mikroorganizmaların gelişimidir. Lipit peroksidasyonu gıda bileşimini, renk, tat ve aromasını değiştirir ve insan sağlığını olumsuz etkiler. Antioksidanlar gıdalara ilave edildiğinde radikal temizleyici olarak hareket eden ve lipit peroksidayonunu geciktirerek raf ömrünü uzatan bileşiklerdir. Bütillenmiş hidroksianisol (BHA) ve bütillenmiş hidroksitoluen (BHT) gibi sentetik antioksidanlar gıdalarda yaygın şekilde kullanılmaktadır. Fakat bu kimyasalların rastgele kullanımı kanser, teratojenite, hormonal dengesizlikler, spermatoksisite ve toksik kalıntı gibi tıbbi ve ekolojik problemlere neden olmaktadır. Radikaller lipit peroksidasyonuna katılır ve arteroskleroz, beyin fonksiyon bozukluğu, kanser, kalp hastalıkları, ümmin sistem bozukluğu ve nörodejeneratif hastalıklar gibi çok sayıda patolojik bozuklarda önemli rol oynar. Bu nedenle son yıllarda doğal olarak oluşan bileşiklerin antioksidan aktivitelerinin değerlendirilmesine olan ilgi artmaktadır.
Bitkiler basit fenolikler, fenolik asitler, antosiyaninler, hidroksisinnamik asit türevleri ve flavonoidleri içeren çok çeşitli fenolik bileşikler içermektedirler. Tüm fenolik sınıfları serbest radikal temizleyici, antioksidan ve antimikrobiyal aktiviteyi içeren fizyolojik fonksiyonlarından dolayı ilgi çekmektedir.
Diyabet dünya çapında ortaya çıkan önemli tehlikelerdendir. Hiperglisemiye bağlı olarak reaktif oksijen türlerinin aşırı üretiminin çeşitli dokularda oksidatif strese neden olduğuna dair artan veriler mevcuttur.
Scabiosa türlerinin bazıları biyolojik aktiviteleri nedeniyle eczacılık, kozmetik ve gıda endüstrisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Scabiosa cinsi halk arasında çeşitli kullanımları ile dikkat çekmektedir. Bu cinsin çeşitli türleri balgam söktürücü olarak bronşit, bronşiyal pnömoni, grip, astım tedavisi, ayrıca dermatoz (herpes saçkıran ve uyuz), ülser karaciğer toksisitesi, ateş, baş ağrısı ve mikrobiyal enfeksiyonların tedavisi için kullanılmaktadır. İdrar söktürücü, midevi, hipoglisemik etkileri mevcuttur. Anti-inflamasyon, antioksidan, antikanser, immün ve kardiyovasküler sistem güçlendirici özelliklerinin olduğunu bildirilmiştir. S. atropurpurea Türkiye’de akne, bronşit, soğuk algınlığı ve öksürüğe karşı geleneksel olarak kullanılmaktadır. Fakat Türkiye florasında yer alan Scabiosa türlerin fitokimyasal içerikleri ve biyolojik aktiviteleri ile ilgili çalışma neredeyse yok denecek kadar azdır.
Bu nedenle, bu çalışma ile: (a) Türkiye florasında doğal olarak yayılış gösteren 10 farklı Scabiosa L. taksonunun toprak üstü kısımlarından metanollü ekstre elde edilmesi; (b) Ekstrelerin toplam fenolik ve flavonoid madde miktarlarının belirlenmesi, (c) Ekstrelerin yüksek performanslı sıvı kromatografi- kütle spektrometresi (HPLC–MS) ile fitokimyasal içeriğinin araştırılması; (d) Fosfomolibdenyum yöntemi, DPPH (2,2-difenil-1-pikrilhidrazil) radikal süpürücü aktivite, Demir İyonu İndirgeyici Antioksidan Potansiyeli (FRAP) ve Bakır (II) İyonu İndirgeyici Antioksidan Kapasite Yöntemi (CUPRAC) olmak üzere dört farklı yöntem kullanılarak ekstrelerin antioksidan aktivitelerinin belirlenmesi; (e) Gıda kaynaklı 13 farklı bakteri suşuna karşı antibakteriyel aktivitesinin belirlenmesi; (f) α-Amilaz ve α-glukosidaz enzim inhibisyonu ile antidiyabetik aktivitelerinin araştırılması amaçlanmaktadır. Çalışma sonuçlarının gıda, eczacılık, alternatif tıp ve doğal tedavi gibi birçok alanda basit, ucuz, güvenilir, toksik olmayan ve çevre dostu doğal ürünlerin kullanımı ile ilgili artan çalışmalara katkı sağlayacağına inanılmaktadır.