Turunçgil Genetik Kaynaklarının Toplanması, Karakterizasyonu, Muhafazası ve Değerlendirilmesi

Uzun A. (Yürütücü)

TÜBİTAK Projesi, 2006 - 2009

Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
Başlama Tarihi: Temmuz 2006
Bitiş Tarihi: Temmuz 2009

Proje Özeti

Hızla artan dünya nüfusu karşısında bazı ülkelerde baş gösteren gıda sıkıntısı ve gıda güvenliği gibi problemler, insanlığın geleceği açısından, bitki genetik kaynaklarının korunmasını daha da önemli hale getirmiştir. Dünyadaki biyoçeşitlilik ve gen kaynakları konusundaki gelişmeleri takip etmek ve Avrupa Birliğinin doğal koruma politikalarına uyum sağlamak için gereken önlemlerin alınması zorunludur. Bu kapsamda; Ülkemiz turunçgil genetik kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir şekilde değerlendirilmesiyle görevli Tarım Bakanlığına bu kritik görevi yerine getirebilmesi için öncelikle mevcut genetik kaynakların belirlenmesi (envanterinin çıkarılması ve veri tabanına işlenmesi), klasik ve gelişmiş yöntemlerle tanımlanması, arındırılması ve koruma bloklarının oluşturulması gerekmektedir.

Anadolu, turunçgillerin gen merkezi olmamasına karşın turunçgiller, Anadolu’da 2000 yıldır bulunmaktadır. Bu nedenle Türkiye, turunçgiller açısından ikinci derecede bir gen merkezi olarak değerlendirilebilir. Ancak, genel olarak turunçgillerde varyasyon sınırlıdır. Turunçgillerde varyasyonu sınırlayan temel faktörler apomiksis ve poliembriyoniye olan yüksek eğilimdir. Ticari açıdan önemli dört turunçgil türü olan portakal, mandarin, limon ve altıntoplar, başlangıçta tesadüf çöğürü olarak şans hibridizasyonları sonucu meydana gelmiştir. Tür içerisindeki varyasyonlar ise çoğunlukla doğal mutasyonlar sonucu oluşmuştur Turunçgillerde düşük seviyede görülen varyasyon, seçme olanaklarını daralttığından, ıslah programları açısından son derece önemli bir olumsuz faktördür. Bu nedenle, ülkemizde genellikle doğal mutasyonlar sonucu oluşan ve sınırlı seviyede olan varyasyonu korumak kritik bir önem arz etmektedir.

Türkiye’de, bitkisel üretime ayrılan alan 26.665.000 ha olup, bunun % 7.5’ inde meyvecilik yapılmaktadır. Turunçgil yetiştirilen alan ise yaklaşık 91.652 ha olup, meyve yetiştiriciliği yapılan alanın % 4.5’ini oluşturmaktadır. Türkiye 2007 yılı turunçgil üretimi 2.988.000 ton olup, turunçgil üretimi yönünden dünyada onuncu sırada yer almaktadır (TUİK, 2007). İstatistiklere göre, Türkiye’de 145 bin işletmede turunçgil yetiştiriciliği yapılmaktadır. 2007 yılında 846 bin 826 tonluk ihracattan 514 milyon 557 bin $ döviz girdisi sağlanmıştır. Yaş meyve üretiminde üzümden sonra ikinci sırada yer alan turunçgiller, %28 ihracat/üretim oranı ile yaş meyve ve sebzeler içerisinde yıllardır birinci sırada yer almaktadır.

Doğal afetler, hızlı kentleşme, sanayileşme, turizm yatırımları, yeni ticari çeşitlerin üretime alınması, hastalık (% 10-50 verim kaybına neden olabilen, hatta ağaçları ölüme götürebilen virüs ve virüs benzeri hastalıklar) ve zararlılar gibi birçok etken, turunçgil genetik kaynaklarımızın kaybedilme tehlikesini gündeme getirmektedir.

Bitki Genetik Kaynakları materyalinin değeri; toplanmış ve koruma altına alınmış koleksiyonların varlığıyla birlikte, bu materyalin ıslahta kullanılabilirliğiyle de ifade edilmektedir.

Bu nedenle turunçgil genetik kaynaklarının envanterlerinin çıkarılması, virüs ve virüs benzeri hastalıklardan arındırılması, koleksiyon bahçeleri oluşturularak muhafazası ve yeni çeşitler elde edilmesi için ıslahçıların hizmetine sunulması ülkemiz açısından büyük önem kazanmaktadır.

Bu projede; Türkiye turunçgil genetik kaynaklarının envanterinin çıkarılması ve veri tabanına işlenmesi; morfolojik ve moleküler yöntemlerle tanımlanması; arındırılma işlemlerinin başlatılması ve devamlılığının sağlanması; muhafaza blokların oluşturulması konularında çalışılmıştır. Sonuçta; ülkemiz turunçgil genetik kaynakları envanteri çıkarılmış-veri tabanına işlenmiş; morfolojik ve moleküler tanımlamaları yapılmış; virüs ve benzeri hastalıklardan arındırma işlemleri başlatılmış ve devamlılığı sağlanmış olup, Mersin ve Antalya’da koruma blokları oluşturulmuştur.