Akademik Veri Yönetim Sistemi
Gengeç Benli Ş. (Yürütücü), İçer S., Demirci E., Karaman Z. F.
TÜBİTAK Projesi, 2022 - 2025
Özgün değer: Bu proje çalışmasında özel eğitim almış
disleksili çocuklar ve disleksili olup özel eğitim almayan çocuklarda beynin
fonksiyonel bağlantısallığı ve aktivasyonu sağlıklı çocuklara göre
karşılaştırılarak disleksinin etkilediği tüm beyin bölgeleri ve bağlantılarının
haritalandırılmasıyla görsel ve sayısal sonuçlar ile disleksiye ait fonksiyonel
özniteliklerin çıkarılması hedeflenmektedir. Disleksi üzerine yapılan güncel
fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRG) çalışmalarında genellikle ya
dinlenme durumu ya da görev esaslı çalışmalara dayalı tek bir yönteme ait
sonuçlar sunulmuş olmakla birlikte her iki yöntemin kullanıldığı çalışmalar
oldukça kısıtlıdır. Bununla birlikte disleksinin mevcut tedavisi olan özel
eğitim alarak tedavi edilen çocukların beyin bölgelerindeki bağlantıların nasıl
değiştiğine dayalı çalışma ise çok çok kısıtlıdır. Çalışmaların çoğunluğunda
okuma işlemi veya disleksi ile ilgili olabileceği öngörülmüş spesifik beyin
bölgeleri üzerinde fonksiyonel çalışmalar yapılmış olup bu bölgelerin haricinde
tüm beyin üzerinde kapsamlı araştırmalar yeterince yapılmamıştır. Bu proje
çalışmasında disleksili bireylerde hem dinlenme hem de okuma durumlarında tüm
beyin bölgeleri ve ağları analiz edileceği için disleksiye ait birincil ya da
dolaylı etkileşen tüm fonksiyonel değişiklikler tespit edilerek disleksinin
nöral mekanizmasının daha iyi anlaşılması amaçlanmaktadır. Ayrıca özel eğitim
almış disleksili çocuklar ile hiç eğitim almamış disleksili çocukların
çalışmaya dahil edilmiş olması disleksinin etiyolojisinin anlaşılması ve beynin
tamamı ile ilişkilendirilebilen bu bozukluk için verilen destek eğitimin beynin
neresinde nasıl değişiklik yaptığının anlaşılabilmesi, eğitimin etkisinin ve
psikometrik testler ile bu değişimlerin bir ilişkisinin olup olmadığının
anlaşılabilmesi bu proje ile hedeflediğimiz temel özgünlüktür.
Yöntem: Proje
yönteminde özel eğitim almış disleksili çocuklar, disleksili ancak özel
eğitim almamış çocuklar ve gönüllü sağlıklı çocuklardan hem dinlenme hali hem
de okuma işleminin yaptırıldığı görev üzerine fMRG görüntüleri alınarak tohum,
temel bileşen, alçak frekans dalgalanmaları genliği, bölgesel homojenite ve
graf gibi etkin analizler çoklu olarak uygulanacaktır. Erciyes Üniversitesi
bünyesindeki aynı cihaz ve koşullar altında alınan yüksek hassasiyetli (düşük
baş hareketi ve gürültü etkileri…) dinlenme durumu ve görev tabanlı olarak
kaydedilen fMRG görüntülerinden yapılacak çoklu karşılaştırmalara uygun veri
grupları oluşturulacaktır. Böylelikle etkinliği kanıtlanmış yöntemler ile
disleksili beynin sağlıklıya göre fonksiyonel değişim gösterdiği tüm beyin
bölgelerinin ve bağlantılarının gruplar arası çoklu karşılaştırmalı
istatistiksel olarak değerlendirilmesi ile güvenilir sonuçların elde edilmesi
sağlanacaktır.
Yönetim: Bu proje çalışması Biyomedikal Mühendisliği, Çocuk ve Ergen Ruh
Sağlığı ve Hastalıkları ile Çocuk Radyoloji bölümlerinin işbirliğinde
disiplinlerarası gerçekleştirilecek olup projede yürütücü ve araştırmacıların
yanı sıra yüksek lisans ve doktora bursiyerleri yer alacaktır. Çalışma ekibimiz
daha önce fonksiyonel MR ve çocuk nöropsikiyatrik hastalıkları üzerinde doktora
tezi, etkin makale çalışmaları yapmış olup sahip olduğu yeterli ve önemli bilgi
birikimi ile projenin yönetimi hususunda yetkin bir potansiyele sahiptir.
Yaygın etki: Proje sonucunda özel eğitim alan ve almayan disleksili çocuklar ve kontrol grubu çocukları olmak üzere üç farklı gruba ait beyin fonksiyonel bağlantısallık ve aktivasyon değişikliklerin görsel ve sayısal sonuçlar ile özniteliklerin elde edilmesi hedeflenmektedir. Disleksinin teşhis, tedavi ve takibi esnasında a) beyin bölgelerinde disleksiye bağlı oluşan bağlantısallık ve aktivasyon farklılıklarının ayrıntılı ve kapsamlı bir şekilde ortaya konması b) psikiyatr ve ebeveynlerin disleksili çocuklara olan yaklaşımlarında daha çok etkilenen beyin bölgelerini bilerek farkındalıkların oluşmasına katkı vermesi c) özel eğitim almış ve almamış disleksili çocuklara bu projede yer verilmesiyle özel eğitimin çıktıları ve verimliliği hakkında ailelere ve eğitimcilere eğitim stratejileri ve planları geliştirmede katkı sağlayabilmesi d) özel eğitim almayan ve alan disleksili çocuk gruplarının gerek psikometrik testlerde gerekse fMRI analizlerinde bir fark bulunmaması durumunda, özel gereksinimli bu çocuklar için verilen destek eğitimlerin dikkate alınması gerekliliği, bunların yanısıra bu çocukların beklenen performanslarının altında gösterdikleri akademik başarı nedeniyle oluşan iş gücü kaybı, öz güven eksikliği, ek pskiyatrik bozukluk gelişim riski de dikkate alındığında bu sürecin ekonomik ve klinik açıdan değerlendirilmesi yaygın etkileri oluşacaktır. Ayrıca proje sonunda lisansüstü tez çalışmaların, etki değeri yüksek makale/konferans çalışmalarının yapılması, disiplinlerarası projelerin geliştirilmesi, sonuçların internet sitesi üzerinden verilerek bu alanda çalışan araştırmacılar ile paylaşılması planlanmaktadır.